Thursday, March 12, 2020

ह्योल्मो गुम्बामा मणि दुङ्ग्युर


ह्योल्मो गुम्बामा मणि दुङ्ग्युर
मानिसले शरीरबाट, वचनबाट र विचारबाट गरी तीन प्रकारको पाप गरिरहेका हुन्छन् यी सबैबाट उन्मुक्तिका लागि जपको संस्कृति निर्माण भएको हो।’
कार्तिक १२, २०७५सुनीता साखकर्मी
काठमाडौँ — कोही म्हाने घुमाउँदै थिए त कोही बोधिचित्त मालाका १०८ दानामा औंला खेलाउँदै । सबैले एकै स्वरमा मन्त्र जप्दै थिए– ओम मणि पद्मे हुँ 
राजधानीको तीनचुलेस्थित ह्योल्मो गुम्बामा एक सातादेखि यो क्रम जारी छ भित्र बाहिर सयौं वृद्धवृद्धा भर्खरका मानिसहरू देखिन्छन्, जो एउटै लयमा लोकेश्वरको मन्त्र जप्दै छन् सबैको एउटै ध्येय छ– ब्रम्हाण्डमा रहेका सम्पूर्ण प्राणीहरूको कल्याण तथा विश्वशान्ति
हरेक वर्ष उनीहरू यो जप गर्छन् बज्रयानी बौद्ध सम्प्रदायमा यसलाई मणि दुङ्ग्युर भनिन्छ ह्योल्मो गायिका तथा अभिनेत्री डोमा लामाका अनुसार मणि दुङ्ग्युर भनेको दस करोड पटक मन्त्र जप गर्नु हो उनी पनि बोधिचित्त माला जप्दै पंक्तिबद्ध थिइन् यो धर्तीमा विविध कारणले मरेका प्राणीहरूको आत्मशान्तिका लागि हरेक वर्ष मणि दुङ्ग्युर गर्ने प्रचलन छ
डोमा जस्तै हातमा बोधिचित्त लिएर ७६ वर्षीय मिङ्मा याङ्जेन पनि मन्त्र जप गर्दै थिइन् ‘दिनको २० हजार मात्रै जप गर्न सक्छु,’ उनले भनिन्, ‘बूढी भएर होला, धेरै जप गर्न सक्दिनँ, निद्राले सताउन थाल्छ।’ सानैदेखि आमाबाबुले जप गर्दै गरेको देखे पनि उनले मन्त्र जप्न थालेको चाहिँ एक दशक मात्रै हुँदै छ
ह्योल्मो गुम्बाका प्रमुख लामा गोसेरका अनुसार ह्योल्मो समाज सेवा केन्द्रको मणि दुङ्ग्युर जप व्यवस्थापन उपसमितिले कात्तिक २ देखि तीनचुलेमा जप कार्यक्रम थालेको हो उनका अनुसार अहिलेको जन्ममा नराम्रो भए पनि अर्काे जन्ममा राम्रो होस् भनेर कामनासहित जप गर्ने परम्परा बौद्ध सम्प्रदायमा छ

यो ह्योल्मो गुम्बामा भने १० वर्षदेखि मणि दुङ्ग्युर सुरु भएको हो ‘झन्डै सात करोड जप भइसकेको , १० करोड नपुगेसम्म निरन्तर जप गरिन्छ,’ उनले भने, ‘दैनिक दुई/तीन सयदेखि पाँच सय जनासम्मले जप गर्छन्।’ यो मन्त्र जप गर्नेहरूले दिनभरि आफैंले गन्ती गर्छन् अनि साँझ फर्किने बेला गुम्बामा आफ्नो संख्या टिपाउने गर्छन् अनि सबैको जोडेर कति हुन्छ त्यही अनुसार १० करोड पुर्‍याउने गरिन्छ
अभिनेत्री डोमाका अनुसार यस्तो मन्त्र जप व्यक्तिगत नभई सामाजिक हितका लागि गरिन्छ विशेष गरी मुलुकमा प्राकृतिक प्रकोप लगायतका विपत्ति नआऊन् भनेर पनि यस्तो मन्त्र जप्ने गरिन्छ उनले भनिन्, ‘एक जनाको फाइदाको लागि होइन यो देशका सम्पूर्ण प्राणीजगत्लाई दु: नहोस्, शान्ति होस् भनेर जप गर्न बसेको हुँ।’

उनी फुर्सद भएको बेला यहाँ आएर जप्छिन्, नत्र घरमै बसेर पनि जप्न सकिन्छ ‘यो जपेर मात्रै हुन्न आफूले जपेको संख्या गुम्बामा ल्याएर लामाबाट सिद्ध गरेपछि मात्रै मान्य हुन्छ,’ उनले सुनाइन्, ‘अनि मात्रै यसले राम्रो गर्छ।’
एकै जनाले १० करोड पटक यो मन्त्र जप गर्न भने नौ वर्ष लाग्ने गुम्बाका पूर्वअध्यक्ष केसाङ लामाले बताए उनले नौ वर्ष लगाएर गुरु रिम्पोछेको मन्त्र ‘ओम : हुँ बज्रगुरु पेमा सिद्धि हुँ’ १० करोड पटक जप गरे यसले गर्दा नकारात्मक शक्ति विघ्नबाधाबाट उम्किने विश्वास गरिन्छ ‘यसको लागि धेरै धैर्य चाहिन्छ,’ उनले भने, ‘यो निकै ठूलो साधना पनि हो।’
गुम्बाका अध्यक्ष ढापा दोर्जे लामा ह्योल्मोका अनुसार मानिसले जानीनजानी गरेका नराम्रा कामहरूबाट उन्मुक्तिका लागि यो जप गर्ने गरिन्छ ‘मानिसले शरीरबाट, वचनबाट र विचारबाट गरी तीन प्रकारको पाप गरिरहेका हुन्छन्,’ उनले भने, ‘यी सबैबाट उन्मुक्तिका लागि जपको संस्कृति निर्माण भएको हो।’
तर जतिसुकै जप गरे पनि पाँच थरीका अधर्म भने नाश नहुने विश्वास बज्रयान बौद्ध सम्प्रदायमा रहेको उनले जनाए जन्म दिने बाबुआमाको हत्या, आमाबाबु सरहका मूल गुरुको हत्या, भगवानको मन्दिर, चैत्य, गुम्बाहरू भत्काएको, भगवानको स्वरूपको किनबेचका पाप भने माफ नै नहुने अधर्मभित्र पर्छन् ‘यी पाप पखाल्न जति करोड मन्त्र जप गरे पनि हुन्न,’ उनले भने
प्रकाशित : कार्तिक १२, २०७५ ०८:३१

चिमखोला को भूमे पूजा


चिमखोला को भूमे पूजा
-स्यानु पाईजा
जमानाको कुरा: चिमखोला को भूमे पूजा
म्याग्दी का गाउँ बस्ती मा अव भूमे पूजाको लस्कर लाग्छ। चैत्रमा चिमखोला बाट सुरु भएको भूमे पूजा असार मा राप्ती पुगेर सकिन्छ। म्याग्दी जिल्ला आफैमा सुन्दर छ यो भन्दा बढि सुन्दर यहाँ को मौलिक सँस्कृति सुन्दर र युनिकता छ। आज यस्तै युनिक सँस्कृति भित्र को मौलिक पर्व चिमखोलाको भूमे पूजा को बारे मा आज को जमानाको कुरामा चर्चा गर्ने छौ।
पुरानो एउटा गीत
चैतको महिना, भुईमा पात
डालीमा केहि छैन।
तर चिमखोला मा आउनुहोस चैत्रको महिना मा भूमे पूजा मेला लाग्छ।
माथीलाई पर्यो मण्डली थान, तल पर्यो चिमखोला
अर्कै को छोरा अर्कै को छोरेी, माया लाग्ने किन होला?
कहि साईलो भाका को रौनक अलगै, कतै सालैजो भाका को रमाईलो अलगै एउटा अलग रमाईलो र परिचय बोकेर युगौ देखी जिबित छ चिमखोला को भूमे पूजा।
चिमखोला
धौवलागेरीको काखमा राहु गँगा नदि को काख मा लाम्पसार चिमखोला गाउँ मौलिक सँस्कृति र युनिक परिचय बोकेर गर्व ले शिर ठाडो पारेर बसेको छ सिगो बस्ती। चिमखोला मण्डली को आसिर्वाद लिएर। चिमखोला ले युनिक परिचय मात्रै बोकेको छैन। राष्ट्रिय कलकार धन कुमारी थापा, स्व. गोपाल पुन लगायत अन्य प्रतिभा वान कलाकारलाई पनि जन्माएको छ। यति मात्रै होईन पञ्चयात को पालामा भग ब. पुन म्याग्दी जिल्ला सभापति, र बहुदल पछि साम्सद र सभासद थम माया थापा जस्ता राजनितिक हस्तिहरु पनि यहि गाँउले जन्माएको छ। आज को चर्चा भने चिमखोला को भूमे पुजा को हो।
चिमखोला को भूमे पूजा को मौलिकता
चैत्र महिना मा भूमे पूजा हुनु नै चिमखोला को भूमे पुजा को युनिकता हो। प्राय चैत्र महिनालाई सुन्य महिना मानेर पूजा आजाको काम प्राय अरु ठाउँ मा गरिदैन तर चिमखोला को भूमे पुजा चैत महिना मै पर्छ। मण्डली बजै को थान मा थुप्रै भाकल हरु पनि गरिन्छ। हरु ठाउँ मा भूमे पुजा जमिन, अन्न , पानी  र प्रकृति रक्षा को लागी गरिन्छ। तर चिमखोला मा भूमे पूजा मा भाकल पनि फुकाईन्छ।
महिला लाखे हरु
हाम्रो पुर्खयौली गीत र नृत्यमा महिला को भेष मा पुरुष ले अभिनय गरेको पाईन्छ। कारण त्यो समाय छोरी मानिस को लागी समाज त्यति नरम नहुनु हो। तर चिमखोला को भूमे पुजा को बिगत हेर्ने हो भने धेरै पहिले देखि महिला लाखे (त्यो बेला को स्वयम सेवक, जस्ले अनुहारमा मुकुण्डो लगाएका हुन्छन) जस्लाई अचेल सजिलो को लागी जोक्कर पनि भन्छन। तर उनिहरु जोक्कर होईनन। त्यो समाय को परम्परागत स्वयम सेवक हुन। जस्ले भिड नियन्त्रण गर्छन। मानिसलाई अनुसासन मा बाटो हिड्न लगाउछन। कुनै कार्यक्रम सुरु हुनु भन्दा पहिले सेटिङ मिलाउछन र बिभिन्न हाउँ भाउ ( मुक अभिनय) ले दर्शक लाई मनोरन्जन दिन्छन। त्यो बेला मा पनि महिला(लाखे) स्वयम सेवकहरु हुनु ले त्यो समाज मा लैगिक बिभेद पहिल्यै देखि खुकुलो थियो भन्ने सँकेट गर्छ। चिमखोला को भूमे पुजा को युनिकता यहि महिला लाखे पनि हो।
बेलुन फोड्ने प्रतिस्पर्धा र  बोरा भित्र पसेर उफ्रेने बाधा दौड
३० बर्ष पहिले देखि नै चिमखोलाको भूमे पुजा मेला मा बेलुन फोड्ने प्रतिस्पर्धा र  बोरा भित्र पसेर उफ्रेने बाधा दौड मा प्रतिस्पर्धा गराईन्छ। यो कुरा मैले लगभग भुलि सकेको थिए तर त्यस्तै दुरुस्तै खेल ४ बर्ष पहिले वेस्ट पोईन्ट बोर्डिङ स्कुल को अभिभावक दिवस मा देख्दा मैले चिमखोला मा देखेको प्रतियोगिता  सम्झिए। यस्ले के देखाउछ भने अहिले का आधुनिक स्कुलहरुलाई समेट अझै पुरानो नलाग्ने प्रतिस्परधा को सरुवात त्यो बेला नै चिमखोला मा भएको थियो। बेलुन फोड्ने खेल मा हरेक प्रतिस्पर्धि को एउटा खुट्टा मा फुकेको बेलुन को बल बाधिन्थ्यो र एउटा खुट्टाले खुट्टी खुट्टी खेलेर हरुको बेलुन लाई उफ्रेर टेकेर फुटाल्नु पर्दथ्यो र अन्त सम्म बेलुन बचाउन सक्ने खेलाडी नै बिजय हुन्थ्यो। बोरा भित्र दुबै खुट्टा पसालेर हातले बोरा समाएर उफ्रदै अगाडी निर्धारित लाईन छोए पछि पहिले पुन्ने खेलाडी बिजय हुन्दथ्यो।
पाहुना मैत्री समाज
अरु गाउँ मा नचिनेको मानिसलाई प्राय खानपिन र साँझ को बास दिन निकै गाह्रो गरिन्छ तर चिमखोला को मेला त्यति बेला सम्म अपबाद को रुपमा थियो। साँझ जस्को घरमा पुगे पनि खान र बस्न पक्का पाईने। त्यति मात्रै होईन खाना खायो कि खाएन बुढा बुढीहरुले पनि सोधपुछ गरिन्थ्यो त्यो बेला।
गाउँ को बनौट अचम्मै को छ।
चिम्खोला पहिलो पटक पुग्ने मानिस अलमलिने गर्छ। एउटा को घरको आँगन र अर्को घरको आँगन जोडिएका छन। भिरालो बाक्लो बस्ती र बाटो निकै रमाईलो खालको छ। कतिपय ठाउँ मा सिगा सिगा (पिडी,सिकुवा) हिड्ने बाटो हुन्छ। रातको समाय मा एउटा घर बाट निस्केको मानिस आफु बसेको घर बिराएर अर्को घरमा पस्यो भने नौलो होईन। नयाँ मानिस यसरी नै झुकि्ने गर्छन। घरहरु लगभग उस्तै उस्तै छन र नजिक नजिक जोडिए जस्तै छन।
म्याग्दी कै युनिक नृत्य थाली नाँच
चिमखोला गीत सँगीत मा निकै अगाडी छ। यहाँका कलाकारले सृजना गरेको ” यो धौवलागेरी काख मा, गुराश फल्ने पाखामा हृदय हृदयको स्वागतम, चिमखोला को स्वागतम अझै पनि नयाँ नै लाग्ने गर्दछ। जसरी सालैजो र साईलो भाका हरु सदाबहार नयाँ नयाँ लाग्दछन। थाली नाँच म्याग्दी कै युनिक नाँच हो।यो नृत्य पनि यहाँ देख्न सकिन्छ।
चिमखोला नाम को पछि भाग्दा
हरेक शब्दले अर्थ मात्रै बोक्दैन। एउटा ईतिहास पनि बोक्छ। चिमखोला धेरै ले अनुमान गर्दछन। चिम – बट्टी, लाईट, बल्व, या बिजुली निकाले को खोला। यो अहिले को पुस्ता को सोचाई र अर्थ हो। चिमखोला को अर्थ खोज्ने  बेला मा निक्कै आश्चार्य लाग्ने कुराहरु भेटिए। कहिल्यै सुन्दै नसुनेको कुराहरु सुनियो। चिमखोला त्यो बेला राखिएको नाम हो जतिबेला मानिसहरु टुकी को बल्छ भन्ने पनि अनुमान गर्दैन थे। त्यसैले चिम को अर्थ बल्ब, उज्यालो या बत्ती होईन। त्यो समाय मा चिम भनेको रुखका भाटाहरु लाई एउटा माथी अर्को जोड्नु हो। यसरी भाटाहरुले खोला तर्न गरिएको ले नै यो ठाउँ चिमखोला भएको हो। यो सुन्दा पहिलो पटक मलाई पत्यार लागेन। तर सोच्नु त्यति बेला पर्यो जति बेला एउटै निगालो ले बुनिएकाा लामो भकारीले छाएको र एउटै बलो जोडिएको नदेख्ने गरि बनाएको लामो निगालो को भकारी को गोठ भएको एक दम माथी को ठाउँ मा पुगियो। पत्याउनु न पत्याउनु चिम को अर्थ यस्तै पाईयो। “चिमखोले डोको” कुनै बेला को नामी ब्राण्ड डोको, चाहे त्यो चिमखोला मा बनियोस या म्याग्दी खोला मा तर त्यो डिजाईन को डोको लाई चिम्खोले डोको भनिन्थे। त्यो गोठमा पुगे पछि मलाई चिमखोले दोको को बारे मा पनि आफ्नो धारणा पुन बिचार गर्नु पर्ने भयो। खास मा चिम भनेको जोड्नु या जोडिनु हो। अथवा एउटै जस्तो हो। अझै एक पटक पुग्न मन लागेको ठाउँ भनेको त्यहि गोठ हो। त्यो गोठ को के प्रयोग छ? किन यसरी गोठ बनाईन्छ। अझै पनि छ त्यो एउटै भकारी को लामो गोठ बनाउने चलन ?त्यो बेला म त्यति परिपक्व थिएन यि कुराहरु बुझ्न को लागी ख्याल ख्यालै मा पुगियो अहिले त्यो सम्झनाले हजार प्रश्न उब्जने गर्छ। यो अहिले छैन भने हामी कसैले पनि यस्को बास्तिकता नयाँ पुस्तालाई बताउन सक्ने छैनौ। र मेरो कुरा कसैले पत्याउने पनि छैनन।
मलाई सधै दुई वटा टपिक जहिले पनि जटिल लाग्ने गर्छ एउटा पुर्खौयौली गीत अर्को चिमखोला किन कि यो दुबै साधारण परिभाषा भित्र अटाउदैनन।
जस्ले जे भने पनि सुन्दर गाउँ चिमखोला को बारे मा ब्याख्या अपुरो रहन्छ। चिमखोला लाई बुझ्नु चाहानु हुन्छ भने चिमखोले हुनुहोस। अनि मात्रै बुझ्न सजिलो होला। मैले या कसैले चिमखोला यस्तो छ उ्सतो छ भन्यो भने अन्धाले हात्ती छामे जस्तै हो।
बिगत र बर्तमान को साछी भूमे पूजा भने चैत्रको मगलवार चिमखोला देखी सुरु भएर वाखेत, झी, पाखापानी, दर्मिजा, दग्नाम, दाना , पात्लेखेत, गोल चक्कर लागेर मनाईन्छ। भुमे पुजा को बारे मा पुरानो बल्ग मा हेर्नु होला। यो दिन कसरी मनाईन्छ भन्ने पुर्ण बिबरण को लागी। (भमे पूजा) मा किल्क गर्नुहोस
(जमानाको कुरा: चिमखोला को भूमे पुजा वाट)
साभारः
https://wakhetdiary.wordpress.com/

धर्म, संस्कृति र जीवनको बहस

  धर्म , संस्कृति र जीवनको बहस अरूणा उप्रेति अनलायन खबर,   २०७७ साउन १८ गते १०:३४ ‘ नो वर्त प्लिज’ गीतको बोललाई लिएर मैले हिन्दु ‘जागर...