Saturday, August 10, 2019

इतिहाससम्बन्धी चार पुस्तक


इतिहाससम्बन्धी चार पुस्तक
२०७६ श्रावण ४ शनिबार ०७:५५:००
रत्न पुस्तक भण्डारले इतिहाससम्बन्धी चार पुस्तक बजारमा ल्याएको छ एउटा नयाँ पुस्तक प्रकाशन गरेको हो ने तीनवटा पुराना पुस्तक पुनः प्रकाशन गरेको हो
रत्नले डा. बलराम कायस्थले लेखेको ‘मध्यकालीन भक्तपुर’ पहिलोपटक प्रकाशन गरेको हो यसमा विसं. १२०४ देखि १८२६ सम्मको भक्तपुरको इतिहास समेटिएको पाँच अध्याय भएको पुस्तकको पहिलो अध्यायमा भक्तपुरको परिचय, नामाकरण, राजनीतिक पृष्ठभूमिलगायत विषय छन् पुस्तकमा भक्तपुरको पूर्वमध्यकालीन इतिहास, राजाहरू, सामाजिक, सांस्कृतिक, धार्मिक, आर्थिक अवस्थालगायत विषय समेटिएका छन्
रत्नले चित्तरञ्जन नेपालीको ‘जनरल भीमसेन थापा र तत्कालीन नेपाल’ एवं ‘श्री ५ रणबहादुर शाह’ तथा प्राडा. श्रीरामप्रसाद उपाध्यायको ‘नेपालको इतिहास’को पुनः प्रकाशन गरेको हो चित्तरञ्जन नेपालीको ‘जनरल भीमसेन थापा तत्कालीन नेपाल’को पहिलो संस्करण ०१३ सालमा प्रकाशित भएको थियो ‘श्री रणबहादुर शाह’ पुस्तकको पहिलो संस्करण भने ०२० सालमा प्रकाशन भएको थियो 
जनरल भीमसेन थापा र तत्कालीन नेपाल’मा त्यतिवेलाको राजनीतिक व्यवस्था उल्लेख छ अर्को पुस्तकमा रणबहादुर शाहको जीवनी समेटिएको श्रीरामप्रसाद उपाध्यायको पुस्तक ‘नेपालको इतिहास’को पहिलो संस्करण ०५५ सालमा प्रकाशन भएको थियो यो पुस्तकमा प्राचीन तथा मध्यकालीनदेखि आधुनिक कालसम्मको इतिहास समेटिएको छ 


अझै 'बहुपति' प्रथा


अझै 'बहुपति' प्रथा
हिमाली जिल्ला हुम्लाका केही गाउँमा अहिले पनि बहुपति प्रथा कायम छ । नयाँ पुस्ताले यसलाई छोड्दै गए पनि पुरानो पुस्ताका मानिसहरू यसको पक्षमा देखिन्छन् ।
फाल्गुन १६, २०७०जनक नेपाल
हुम्ला बरगाउँका धर्म लामाका तीन दाजुभाइकी एउटी श्रीमती छिन् । धर्म, बुद्धि र च्या-नर्बु लामा पालो मिलाएर घर बस्छन् एउटाको भागमा चार महिना पर्छ । एक्ली श्रीमतीले तीनैजनालाई माया बाँड्न भ्याएकी छन्  
यो क्षेत्रमा बहुपति प्रथा स्विकार्ने यो एक्लो परिवार होइन । बाहिरी दुनियाले अनौठो मान्ने परम्परा हुम्लाका लामा समुदायमा भने अझै कायम छ । बहुपति प्रथामा दाइले जसको सिउँदोमा टाँसी (चौरीको घ्यू) लगाएर बिहे गर्छन्, भाइहरूले उनैलाई श्रीमती स्विकार्नुपर्छ । बहुपति बिहेको आफ्नै संस्कार छ । तर, अरू समुदायबीच धेरै चर्चा हुन थालेपछि पहिलेजस्तो धुमधामसँग विवाह हुन छाडेको वर्षौं भइसकेको छ 'पढे-लेखेकाहरू सुटुक्क स्विकार्छन् । लाज मान्छन्,' बरगाउँ गाविसका पूर्वअध्यक्ष पदम लामा भन्छन्, 'आफ्नो संस्कृति मान्न किन लाज मान्नुपर्‍यो '
पहिले लामाहरू बथानका बथान भेडाबाख्रा र चौरी पाल्थे । ऊन र जडीबुटी बेच्न तिब्बत जान्थे । जडीबुटीसँग अन्न र नुन साट्न अछामका तल्लो भैसले-माथिल्लो भैसलेसम्म पुग्थे । त्यहाँ उनीहरूको लालपुर्जै भएको चरन क्षेत्र छ । एउटा भाइ तिब्बत पुग्दा अर्को भेडाबाख्रा चराउन अछाम हुन्थ्यो । दाजुभाइको भेटै हुन्थेन । व्यापार गर्ने र घर कुर्ने बेग्लै हुन्थे । त्यसैले बहुपति प्रथा सहज थियो । तर, ०४६ पछि सामुदायिक वनको अवधारणा आयो । भेडाबाख्रा चराउन मुस्किल पर्‍यो । सामुदायिक वनका उपभोक्ताहरूले जरिवाना गर्न थाले । ५५ वर्षीय पदम लामा भन्छन्, 'भेडाबाख्रा बेचेपछि सबै घर बस्न थाले । बेरोजगार भएपछि श्रीमती भेट्न लाइन बस्नुपर्ने भयो । त्यसैले छुट्टाछुट्टै स्वास्नी राख्ने चलन सुरु गरायो '
हिउँदमा भारतका श्रीनगर र कास्मिरबाट मुगा ल्याएर तिब्बत लगेर बेच्थे । पहाड र तराई झरेर अन्नसँग जडीबुुटी साट्थे । उता एउटा भाइले घर धानेर बसेको हुन्थ्यो । सबैभन्दा राम्रो पक्ष भनेको कहिल्यै आर्थिक संकट हुँदैनथ्यो । ५० वर्षअघि २४ घर रहेको बरगाउँमा अहिले ५२ घर मात्र छन्, ती पनि एकै परिवारका दुई/तीनवटा जोडेर । तर, बहुप्रथा नरहेको बाहुन-क्षत्री समुदायको त्यत्तिकै घरधुरीको बरगाउँदेखि तलको ठेहे गाउँमा ४ सय ५० घर पुगिसकेका छन् । बरगाउँ हुम्लाको सम्पन्न गाउँ हो भने ठेहे सबैभन्दा गरिब गाउँमा पर्छ 
बहुपति प्रथाका धेरै फाइदा रहेको बताउँछन्, गाविस पूर्वअध्यक्ष लामा 'जग्गा र सम्पत्ति बाँडिन्न । घर फुट्दैन । मिलेर बस्ने संस्कृति बन्छ,' उनी भन्छन् । उनलाई सघाउँदै ५७ वर्षीया पत्नी निमा याङजुम थप्छिन्, 'लामा जातिको परिवार नियोजन भनेकै बहुपति प्रथा हो । ४/५ दाजुभाइका ४/५ छोराछोरी हुन्छन् । न सम्पत्ति अंशबन्डा गर्नुपर्छ, न झगडा हुन्छ '
उच्च शिक्षा लिएका र स्वरोजगार केही युवाहरूले बिद्रोह गरेर अर्को बिहे पनि गरेका छन् । तर, लामा बाहुल्य रहेका गाउँहरूमा बहुपति प्रथा रोकिएको छैन । बरगाउँका नर्बु र यामबहादुर लामाले एउटै पत्नी स्विकारेका छन् । त्यस्तै, लुन्डुप र राया लामाका पनि एउटै पत्नी छिन् । लिमी उपत्यकाका ४० वर्षीय कुन्जुक छिमी लामा भन्छन्, 'एउटा भाइ गुम्बालाई हो । अरू सबैको एउटै श्रीमती हुन्छ । सबै राम्रै चल्छ '
बरगाउँकै सुनाम लामाले विद्रोह गरेर अर्को बिहे गरेका छन् । त्यसो गरेबापत सुनाम परिवारबाट बहिष्कृत छन् । परम्परा तोडेर छुट्टै श्रीमती राख्नेहरूले पुख्र्यौली सम्पत्ति पाएका छैनन् । न त, पारिवारिक जमघटमा उनीहरूको सम्मान हुन्छ 
पदम एक्ला छोरा हुन् । त्यसैले निमा याङजुमलाई बहुपति स्विकार्नुपरेन । उनीहरूका दुई छोरा छन्, गोविन्द र कार्बु । गोविन्दको बिहे भई दुई नातिसमेत भइसकेका छन् । तैपनि, पदम कान्छोछोराले भाउजूलाई श्रीमती स्विकारोस् भन्ने चाहन्छन् 'मेरो इच्छा कान्छोले स्विकारोस् भन्ने छ । रहर गरेर बिहे गरे दुःख पाउँछ,' उनले सुनाए, 'एक हात, एक डाडु-पन्यु नभए आइमाई मिल्दैनन् । परिवार भाँडिन्छ, सम्पत्ति बाँडिन्छ '
'
बहुपति' प्रथाबाट विद्रोह गरेर छुट्टै श्रीमती राख्नेहरू धेरैजसो गाउँबाहिर छन् । एक दर्जन त्यस्ता युवाहरू सदरमुकाम सिमकोटमा डेरा लिएर बसेका छन् । विद्रोह गर्नेमा धेरैजसो कान्छो भाइ छन् । तर, बरगाउँस्थित लिमाटाङ गाउँका रिन्जी लामा अपवाद भएका छन्, जो परिवारका जेठो सदस्य भए पनि आफैं विद्रोह गरेका छन् । परम्परागत मागी विवाह गरेर श्रीमती भित्र्याए पनि पछि उनी आफैंले विद्रोह गरे । दोस्रो विहे गरेपछि उनी घर फर्केका छैनन् । चार दाजुभाइ भए पनि बहुपति स्वीकारेकी श्रीमती अहिले माइला भाइसँग छिन्  
शिक्षित युवतीहरू बहुपति प्रथा रुचाउँदैनन् । कतिपयले परम्परा धान्ने र घर भाँडिन नदिने भन्दै त्यही नरुचाएको विवाह स्विकारेका छन् । २२ वर्षीया छिरिङ जाङ्मु लामा बहुपति विवाह आफ्नो जातिको संस्कार भए पनि नअँगाल्ने बताउँछिन् 'महिलालाई धेरै भार हुन्छ । घरको काम, धेरै भाइहरूको यौन तृष्णा मेटाउन गाह्रो हुन्छ,' उनी भन्छिन् । प्लस टु पढ्दै गरेकी लामा अहिले स्थानीय गैरसरकारी संस्थामा सामाजिक परिचालक छिन् 
बरगाउँ-७ की २१ वर्षीया छपाल लामा भने अलि फरक सोच्छिन् । बहुपति प्रथाले अरू जे जस्ता समस्या ल्याए पनि महिलालाई घरमुली बनाएकोमा उनलाई राम्रो लाग्छ रे 'भाइ-भाइ छुट्टिनु पर्दैन । अंशबन्डा हुन्न । सबैको कमाइ एकै ठाउँ आउने हुँदा आर्थिक अवस्था सुधि्रन्छ,' उनी भन्छिन्, 'पुरानो संस्कार हो । फाइदा-बेफाइदा दुवै छन् ' क्यामा लामा भने बहुपति प्रथाले महिला शोषणमा परेको बताउँछिन् । जेटीए अध्ययनरत उनी बहुपति विवाहले महिलालाई शारीरिक र मानसिक तनाव हुने ठान्छिन् 'धेरै भाइहरूको चित्त बुझाउनुपर्ने बाध्यता एकातिर हुन्छ भने अर्कोतिर घर सम्हाल्नुपर्छ,' उनले भनिन्, 'आफ्नो इच्छा नलागेको मान्छेलाई पनि लोग्ने मान्नुपर्ने परम्परा युग सुहाउँदो छैन '
सिमकोट-८ बुरउसेकी २० वर्षीया जुम्कित लामा बहुपति विवाहलाई राम्रो मान्दिनन् । मानसरोवर उच्च माविमा कक्षा १२ मा अध्ययनरत उनी अहिले पनि बहुपति विवाह गर्नु लोभमा पर्नु भएको ठान्छिन् 'आफ्नो इच्छाविपरीत सबै भाइहरूलाई लोग्ने मान्नुपर्ने चलन महिला अधिकारविरोधी छ । राज्यले रोक्नुपर्छ,' उनले भनिन् 
बहुपति प्रथामा विद्रोहको सुरुवात ५० को दशकको अन्त्यतिरबाट सुरु भएको मानिन्छ । ०४८ सालको निर्वाचनमा हुम्लाबाट निर्वाचित सांसद छक्कबहादुर लामाले ०५० सालतिर प्रेमविवाह गरे । पाँच भाइकी एक्ली श्रीमती घरमा हुँदाहुँदै एकल श्रीमती भित्र्याएका उनी एकैसाथ विवाद र चर्चामा तानिए 'बहे गरेर पढ्न गएँ । घरकी श्रीमती भाइहरूसँगै छिन्,' लामा भन्छन्, 'म घुमिरहनुपर्ने मान्छे । बायोलोजिकल निडले पनि अर्को बिहे गर्नुपर्ने भयो ' कान्छा भाइले पनि विद्रोह गरेर एकल बिहे गरे । त्यसयता, हुम्लामा बहुपति प्रथामा विद्रोह सुरु भएको मानिन्छ । उच्च हिमाली भेगमा रहेको 'क्याराभान' अर्थतन्त्रले बहुपति प्रथा उपयुक्त रहे पनि आधुनिकतासँगै त्यो हट्नुपर्ने उनी ठान्छन् ।  
बहुपति प्रथाका शोधकर्ता खिमु केसी परम्परागत व्यापार प्रणाली र आर्थिक-सामाजिक परिस्थितिले लामा जातिभित्र बहुपति प्रथाले निरन्तरता पाएको बताउँछन् । हुम्लामा लामा समुदायको जनसंख्या २४ प्रतिशत छ । तीमध्ये झन्डै ६० प्रतिशत निरक्षर छन् । यो समुदायमा अझै पनि १५ प्रतिशत बहुपति विवाह हुने गरेको पाइएको छ । त्यसैले शिक्षा र आधुनिकीकरणले युवा पुस्ताले उक्त प्रथा नरुचाए पनि पुरानो पुस्ताको दबाबका कारण हुम्लाका लामा समुदायमा अझै केही वर्षसम्म बहुपति प्रथाको अस्तित्व रहने उनी ठान्छन् । शोधकर्ता केसी भन्छन्, 'बहुपति धेरै पुरानो संस्कृति हो । जतिसुकै परसंस्कृति ग्रहण बढ्दै गए पनि जरो गाडेको प्रथा हट्न अझै केही वर्ष लाग्न सक्छ '   
प्रकाशित : फाल्गुन १७, २०७० १२:३९

Packed like sardines


Packed like sardines
 My Republica, June 1, 2014 02:39 AM
Awful conditions for detainees at DoI custody
KATHMANDU, May 31: Thirty-eight years old Hensh Kelechi could barely sleep for few hours at night inside a congested cell of the detention center of Department of Immigration ever since he was moved there last week.
Having served eight years at the central jail after he was arrested for drug trafficking, Kelechi, who is currently waiting to be deported to Nigeria, has been forced to sleep in less than five meter place inside the cell infested with mosquitoes and what not.[break]
Though the detention center is meant to hold up to 20 detainees, including ten women, 30 people are being held there at the moment.

“I have languishing at this detention center for a week and can see that the central jail was much better than this. Seriously,” grins Kelechi, sardonically.

“This place is not enough to accommodate 30 people - no way, and there are lots of mosquitos, which don´t let me sleep for whole night,” the Nigerian adds.

He further complains that the authorities could have at least provided food and blankets to the detainees.

The detention center can accommodate up to 20 people, 10 each in male and female compartments, but a large number of detainees are kept in the detention center on a regular basis due to lack of adequate space.
Records show that up to 153 people have been kept at the detention center, which is far beyond its normal capacity.
“We have a record of holding up to 153 people in the detention center during Dashain festival last year,” a highly placed source conceded to Republica, adding, “When there are more than 50 people, the place looks like a shed and people have to wait for their turn to sleep.”
Salma Laila, who hails from Syria, is very upset with the pathetic state of the detention center. “I don´t have problem with the size of the cell, but I have serious issues with this place strewn with filth,” she said. “Hygiene matters the most but there is no sink inside the detention center and bathroom is also very very dirty.”
Laila was arrested with her little baby for possessing two passports.

“The bed is too uncomfortable and the condition of the room is very bad for my baby too,” she cries.

Not just foreign nationals, even Nepalis being held at the detention center are pretty upset with the conditions there.

Nirmala Nepali feels that the detention center is small to fit even ten people at a time.

“The place is not that bad for only few people but it is really difficult when more people are stuffed.”

She informed that many of them have to sleep in a single bed when too many people are kept in the same cell.

Nepali, 20, who was arrested by immigration officers at the airport for using fake passport, is in the DoI custody for the past 20 days.

She went to Saudi Arabia to work as a housemaid three years ago. Immigration officials have completed their interrogation process and have forwarded her file to the Kathmandu District Court.

Meanwhile, Nirmala cannot but hope and pray that she could leave the place at the earliest.

But the authorities at the DoI maintain that they do not have a plan to expand the center as the flow of detainees are not consistent, that there are a very few detainees at some point, and many more sometimes.

Nevertheless, there are other flaws in the system that needs to be addressed urgently.

For instance, detainees are forced to stay there in a pathetic condition as the place is not just cramped, lack basic facilities such as food and blankets, but also infested with mosquitoes and other bugs.

The authorities also do not screen whether the detainees are medically fit. One cannot rule out the possibility of some detainees contracting deadly infection from others as people from different parts of the world are being held there.

Besides these problems with the cells where the detainees are kept, there is no proper place for them to deposit their luggage inside the detention center.
Belongings of the detainees are kept at the DoI office while the detainees are sent to the center.

“Even at the Department there is no proper locker to keep these luggage and we have to remain vigilant all the time,” complains one of the security staff at the DoI, insisting anonymity.

He told Republica that they will be held responsible if detainee´s belongings get lost. “Hundreds of people come here every day and it is very difficult for us to guard detainees´ luggage,” the source adds.

´No plan to expand the center´

Sharad Chandra Poudel is Director General of the DoI. He was appointed to the post one-and- a half year ago. Republica caught up with Poudel in regard to the pathetic status of their detention center. Excerpts:

What is the capacity of the detention center? 

To be honest, the capacity of the detention center is ten persons in each of the cells meant for men and women. However, we have been keeping up to 25 people in a cell depending upon the number of detainees. We would have upgraded the size of the detention center if we could know the exact number of detainees arriving here. But we can´t predict the flow of detainees as the number solely depends upon the cases related to violation of immigration law. Sometimes, there are less than ten people at the detention center while at other times there are many more.

What are the basic facilities that the DoI is providing to the detainees?


Initially this year, the DoI wanted to provide Rs 71 a day, as per the prison law, to the detainees. But we received a budget of just Rs 300,000, which wasn´t enough to distribute to all the detainees throughout the year. Hence we haven´t been able to provide food allowance to the detainees since the last three months. However, we will request the government to provide us with sufficient budget this year, so that all detainees, at least, get food allowance.

Do you have any plan to upgrade the detention center?


As of now we don´t have any plan as such to build or upgrade the detention center. As I mentioned before, the number of the detainees is not predictable. So, instead of building a new place we are thinking of optimizing the existing facilities. And we are aware of the need of providing the detainees with more facilities in a bid to make their life easier. We will soon come up with more facilities for them though the center may remain overcrowded at times.

What are the immigration offences?


As per the Immigration Law 2049, the DoI can detain people on the following reasons:

-For holding fake passport and visa and for not having appropriate arrival and departure sticker. The Doi can detain both Nepali citizens and foreigners for investigation if their passports and visas are forged. Likewise, not having appropriate arrival and departure sticker is considered as violation of immigration law.

-For overstaying. This applies in case of foreigners. If they are found of overstaying in Nepal, they will be kept at the DoI custody until they are deported after completing jail term or penalty slapped by the court.

-Lack of proper documents. This is also applicable only to foreign citizens. If they are caught without identification documents such as passport, and working without a work permit paper, they will be brought to the DoI detention center for investigation. 


धर्म, संस्कृति र जीवनको बहस

  धर्म , संस्कृति र जीवनको बहस अरूणा उप्रेति अनलायन खबर,   २०७७ साउन १८ गते १०:३४ ‘ नो वर्त प्लिज’ गीतको बोललाई लिएर मैले हिन्दु ‘जागर...