गण्डकीका धुन

गण्डकीका धुन

लोपोन्मुख नेपाली संस्कृति संरक्षणका लागि आयोजित कार्यक्रममा गण्डकी प्रदेशका विभिन्न जिल्लामा प्रचलनमा रहेका ९५ थरीका बाजा प्रदर्शन

कान्तिपुर, मंसिर २२, २०७६ विना थापा

(कास्की) — थारु समुदायको मौलिक संस्कृतिमा आधारित झरझरिया नाच विषेश गरी फागुपूर्णिमामा नाचिन्छ । तर, शनिबार पोखरेलीले यो नाच हेर्ने अवसर पाए । ‘नाच फागुपूर्णिमा मात्र नाचिने भए पनि महोत्सव र विशेष अवसरमा प्रदर्शनी र नाच प्रस्तुत गरिन्छ,’ पोखरामा भएको गण्डकीका धुनहरू कार्यक्रममा भेटिएका नवलपुरका पुरनराम गुरौले भने । 

नेपाल संगीत–नाट्य प्रज्ञा प्रतिष्ठान र हिमाली संस्कृति परिवार कास्कीले गरेको ‘लोपोन्मुख बाजा सम्मेलन : गण्डकीका धुनहरू’ कार्यक्रममा उक्त नाच देखाइएको थियो । शनिबार सकिएको दुई दिने कार्यक्रममा सहभागी हुन पाएकोमा दंग गुरौले आफूहरूको नाचको प्रवर्द्धन भएको सुनाए । गुरौका अनुसार रामायण, कृष्ण लीला, विष्णु पुराण, शिव पुराणलगायतका अरु धार्मिक गीतसँगै मायाप्रीतिको गीत गाउने र नाच्ने गरिन्छ ।

कार्यक्रमा गण्डकी प्रदेशका विभिन्न जिल्लाका विभिन्न सामुदायमा आधारित नाच मात्र नभएर सांस्कृतिक झाँकीसमेत देखाइएको थियो । एक सय ८ वटा घन्टी गलादेखि कम्मरसम्म लगाउने, रिठ्ठा, रुद्राक्षको माला, कौडा, कमलकत्ता र दुम्सीको काडा, कुखुराको प्वाँख, मजुरको प्वाँखलगायतबाट बनेको मुकुट लगाएर नाच्ने झाँक्री नाच पनि देखाइएको थियो । पोखराको रामबजारका तिलबहादुर रानाले यो नाच विभिन्न कार्यक्रममा प्रस्तुत गरिने जनाए । कार्यक्रममा पोखराको बाटुलेचौरका गन्धर्वले लोपोन्मुख साराङ्गीको धुनमा गीत पनि गाएका थिए । विभिन्न सामुदायका संस्कृतिले राष्ट्रियता झल्काउन सहयोग पुग्ने गण्डकी प्रदेश प्रमुख अमिक शेरचनले बताए । यसको संरक्षणका लागि पुस्तालाई समेत सिकाउनुपर्ने, राज्यका महत्त्वपूर्ण अंग सेना, प्रहरीमा समेत समावेश गर्नुको साथै राज्यले अपनत्व दिए, सबै संस्कृतिको संरक्षण हुने उनको भनाइ थियो ।

हिमाली सांस्कृतिक परिवार कास्कीका सचिव श्रीजङ गुरुङका अनुसार शनिबार गण्डकी प्रदेशका विभिन्न जिल्लाका विभिन्न सामुदायमा आधारित १२ थरीका झाँकी र नाच प्रस्तुत गरिए । शुक्रबार विभिन्न सामुदायमा आधारित ९५ बाजा प्रदर्शन गरिएको थियो । गण्डकी प्रदेशका लोपोन्मुख नेपाली लोकबाजा संरक्षण र विकासका लागि यस्तो कार्यक्रम गरिएको संगीत नाट्य प्रज्ञा प्रतिष्ठानका कुलपति नारायणभक्त श्रेष्ठ (रायन) ले बताए । ‘यस्ता लोपोन्मुख अमूर्त संस्कृति संरक्षणमा हाम्रो विशेष चासो छ’, उनले भने, ‘हामी मौलिक नेपाली संस्कृति निर्माणको योजना बनाइरहेका छौं ।’

प्रकाशित : मंसिर २२, २०७६ ०९:४३

चोत्लुङमा लिम्बू मौलिकता

चोत्लुङमा लिम्बू मौलिकता

पुस ६, २०७६ कान्तिपुर संवाददाता

(तेह्रथुम) — प्रकृतिपूजक मानिने लिम्बू जातिले ढुंगा र माटोको विशेष पूजाआजा गर्छन् । ढुंगालाई विशेष देवताको रूपमा पूजा गर्ने लिम्बू जातिको धेरै पुरानो संस्कार हो । लिम्बू समुदायको धर्मग्रन्थको रूपमा लिइने मुन्धुममा ढुंगालाई विशेष महत्त्व दिएको छ । जन्मँदा वा मृत्यु हुँदा लिम्बू जातिले ढुंगालाई प्रयोग गर्छन् । 

लालीगुराँस नगरपालिका वसन्तपुरमा रहेको चोत्लुङ पार्कमा शनिबारदेखि शुरु किरात समुदायको उँधौली मेलामा लिम्बु समुदायको जन्म, मृत्यु, विवाह, उँभौली, उँभौलीजस्ता मौलिक र जातीय पहिचानसँग सम्बन्धित सामाग्री राखिएका छन् ।

मेला आयोजना स्थलमा लिम्बू जातिको जन्मदेखि मृत्यु संस्कारसम्ममा प्रयोग हुने ढुंगाहरू देशविदेशबाट संकलन गरेर राखिएको छ । मेलामा यी पर्व र संस्कारमा आधारित आवश्यक सामानसमेत राखिएको छ । पार्कलाई लिम्बूहरूको चोत्लुङ (सिद्धिस्थल) को रूपमा विकास गरिएको मेला आयोजक लालीगुराँस नगरपालिकाका मेयर अर्जुन माबोहाङले बताए ।

मुन्धुमका अनुसार चोत्लुङ भनेको लिम्बूहरूले चिताएको कार्य पूरा गर्ने, शिर उठाउने पवित्र ठाउँ अर्थात् पुर्ख्यौली थलो हो । पार्कमा पाहुना स्वागत तथा मेजमानी घर, कुलदेवी युवाले तान बुनेर बसेको ठाउँ, युमाले तान लगाउँदा धागो टाँगिएको ठाडो ढुंगो, युमाले आफ्ना सामान बिसाएको ठाउँ, लगन गरिने संस्कारमा बेहुला–बेहुलीको आयु तौलिने ठाउँ, नुनतेल चोखिने/शुद्धि हुने ठाउँ, देवीदेवतालाई थान–थपना दिने ठाउँ, दाँत नउम्रिएका बच्चाहरूको सिद्धिस्थल जगाउने ठाउँलगायत स्थापना गरिएको छ । जन्मदेखि मृत्युसम्म लिम्बू जातिको संस्कार पृथक् छ । यो संस्कारलाई जीवित राख्न सकियो भने मात्र पनि लिम्बू संस्कार हेर्न, बुझ्न, अध्ययन र अनुसन्धान गर्न आउने देशीविदेशीहरूको संख्या बढ्ने नगर प्रमुख माबोहाङले बताए । पार्कका विभिन्न स्थानमा राखिएका ढुंगामा यस्तै संस्कार झल्किने आकृति कुँदिएका छन् ।

गत वर्ष १४ लाख रुपैयाँको लागतमा पार्क निर्माण गरिएको नगर प्रमुख माबोहाङले बताए । पार्क परिसरमा सहरी विकास मन्त्रालयअन्तर्गतको नयाँ सहर आयोजना कार्यालय वसन्तपुरले यस वर्ष २८ लाख रुपैयाँ खर्चेर युमा संग्रहालय बनाएको छ ।

संग्रहालयको शनिबार मेलाको नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानका पूर्वकुलपति तिलविक्रम नेम्बाङ (बैरागी काइँला) ले उद्घाटन गरेका हुन् । संग्रहालयमा लिम्बू समुदायले प्रयोग गरेका ऐतिहासिक, धार्मिक, सांस्कृतिकलगायत महत्त्वका सामग्री राखिएका छन् ।

पार्क र मेलाले यस क्षेत्रमा लिम्बू जातिको जातीय संस्कारमा आधारित सांस्कृतिक पर्यटनको विकास हुने कार्यक्रमलाई सम्बोधन गर्दै बैरागी काइँलाले बताए । नेपालमै पहिलो पटक निर्माण भएको लिम्बू जातिको जातीय संस्कारमा आधारित पार्क १ नम्बर प्रदेशको प्रमुख पर्यटकीय गन्तव्य बन्न सक्ने उनको भनाइ छ ।

पार्कमा निर्माण गर्न लागिएको संग्रहालयमा लिम्बू जातिले पूर्वमा राज्य गर्दा प्रयोग गरेका हात हतियार तथा पुरातात्त्विक समानहरू, पूर्वका माँझ किरात, वल्लो किरात र पल्लो किराँत क्षेत्रको राज्य सञ्चालनताका सीमा जोगाउन प्रयोग गरिएका ढुंगा तथा घरेलु हातहतियारसमेत राखिएका छन् ।

प्रकाशित : पुस ६, २०७६ ०८:३८