शंखमुल किरात वंश कै
थियो र च्यासल किराती समुदायसँग सम्बन्धित छ : एक बहस
– सुमन बाङदेल
मुन्धुमस्टार
प्रकाशित मिति : २० बैशाख २०७७, शनिबार २२:५४
च्यासल नेपालको ललितपुर जिल्लाको पुरानो शहर हो । र, आजसम्म पनि ललितपुर सहरको एक खण्डको रुपमा रहेको छ । किरातीहरु काटिएका थिए भन्ने कुरा इतिहासकार/जानकारहरु बताउँछन। यो प्राचिन शहरको बिषयमा ऐतिहासिक एक बहस गर्ने प्रयास गरेको छौ । च्यासल नामको ठाउँहरुमा मिथ्या र रहस्यहरु उतिकै छन भने इतिहासकारको मत पनि बाझिएको छ । ईतिहासकार र जानकारहरु भन्छन , ‘लिच्छवी सेना र किरातहरुकाबीच युद्ध भएको थियो । शंखमुल किरात वंश कै थियो ?’ (शंखमुल भन्नाले पुरानो पाटनलाई जनाउछ) च्यासल किराती समुदायसँग सम्बन्धित छ कि छैन भने केहि तथ्य सहित कुरा गर्दै छौ । भाषिक, ऐतिहासिक्, पुरात्वबिद र समाजशास्त्रीय तथा मानबशास्त्रीय दृष्टृकोणबाट छलफल र बहस गरी अघी बढ्नु पर्ने देखिन्छ ।
इतिहासबिद जय
सिवाहाङका अनुसार यस
देखिएको लिङ्ग गााडिएका चारकुनाले घेरिएकाे क्षेत्रमा ईनार छ, जहाँ ८०० (आठ सय) किरातहरुलाई साेम वंशीहरुले
हत्या गरेर ईनारमा खसाईएकाे स्थान हाे । यसैकाे नाममा च्यास (आठसय ) नेपाल भाषाले
जनाउँछ । आज च्यासल भनिन्छ ।
यी किरातहरु
शंखमुले किरातका सन्तान
हुन । जयस्थिति मल्लकाे समयदेखि त्यहाका
किरातीहरुलाई त्यपे / तेप्य भनिए । नेपाल भाषामा तेप्य भनेकाे घैटाे हाे । हत्या
गरिएका किरातरुका स-साना नानीहरु घैटाेमा लुकेर वसे । घैटाेबाट निस्कनु पुनरजन्म
हाे । अतः पुनरजन्म भएकाहरुकाे अर्काे जातथर हुने भए । याे पूर्वका किरातहरुसंग
परम्परा संस्कृतिक मेल खान्छ ।
पाटनका राजा
सिद्दिनरसिंह मल्लले च्यासलका तिप्य मैचा (केटी) प्रेम विवाह गर्याे । तब साह्रै
मीठाे व्यानजन वनाउने हुनाले व्यानजनकार जात थर दिएकाेले हाल पनि व्यन्जनकार नै भनिन्छन । याे राजा सिद्दिनरसिंह मल्लले
दिएकाे थर जात हाे। व्यान्जन्कारहरुले उत्पादन गरेकाे पालुङगाे अति प्रशिद्ध हरेक
नेवार संस्कृतिमा हुन्छ । त्यस समयमा व्यानजनकारहरुकाे पेशा कृषि नै थियाे ।
आज माली भनिन्छन, तिनीहरु शंखमुल किरात वंशका हुन । जयस्थिती
मल्लका समयमा मालीले मात्र फुलमाला उत्पादन गर्ने जाती । थर भएका हुन । त्यस समयमा
विद्रोह गर्ने किरातहरु च्यामे र पाेडे पनि वनाइए । अतः आज व्यान्जनकारहरु जनसंख्या धेरै
न्यून छन।
आज पनि
व्यन्जनकारहरुका हाेटेल पसलहरुमा काठमाण्डाै, भक्तपुर,
वनेपा, कीर्तिपुरवाट व्यान्जनकारका पाक विज्ञान अध्यान गर्न र चाख्न ग्राहक आउंछन।
ठूलै भिड व्यन्जनकार पसलमा देखिन्छन । कथन छ, पाटन मंगल वजारमा एउटा सुरुङ छ, त्यहाँ नागमणि खाेज्न जानु अगाडि मंगल वजारकाे उतरमा मणि गणेश (चार हाते )
रहेकाे छ। त्यहाँ पुजा गरेर किरात र अन्य जनताहरु मणि खाेज्न जान्थे ।
किरात राजा
शंखहाङका मुन्दुम सामानहरु र वुद्धका अनुयायीहरु वज्रचार्यहरुवीच तन्त्रद्वन्द्व
हुँदा चावल पटुककाे राजदरवार नजिकै थुपारे। त्यहाँबाट अरिगाल उत्पन्न भएर पटुक
दरवारमा दु:खदिन थाले । त्यस समयमा पाटनमा चार ठूलाठूला ढाेकाहरु थिए ।
राजा पटुककाे
दरवारकाे भग्नावशेष आज पनि एउटा ढिस्काे छ, त्यही नै पटुककाे दरवार थियाे । उदाहरणको लागी पाटन ढाका, ग्वर्काे, लगनखेल,
पुलचाेक आदि। किरातहरुका माटाका बन्दुक, मालिङगाेकाे वासवाट निर्मित धनुषवाण, खुकुरी, खुडा-तरवारले साेमवंशीलाई राेक्न नसकेर चारढाेका फाेरे, तब किरातहरु पूर्व लागे । अर्कोतिर किरातहरु धेरै सोझा र ईमान्दार भएकोले खासै
युद्धको तयारी थिएन ।
पटुक राजाकाे
नामवाट पाटन वन्याे । किरातहरुका विछाेडिएका सन्तान नै व्यान्जनकार हुन। ईतिहासमा
आज पनि प्रमाण छन,
लगनखेल र ईमाडाेल जानेवाटाे ग्वार्काे
पूर्वका लगायत ४ स्तूप (थुर) निर्माण हुँदा सम्राट अशाेकले किरात कालिगढ र ज्यापू
महर्जनहरुलाई लगाएका थिए।
डेस्टिनेसन डटकमका अनुसार एकजना साथिले
च्यासलको बिषयमा स्थानीयलाई सोध्दा यसो भने ‘ढुङ्गाको प्लेटफर्ममा औंल्याए देखिए र
उक्त मान्छेले हामीलाई भन्यो, ८०० मानव टाउको गाडिएको छ। ठाउँको नाम बाहेक
कुनै प्रमाण छैन, जुन ‘च्यास’ बाट आएको हो, जसको अर्थ नेवारीमा ८०० छ।’
आज माली भन्छिन, तिनीहरु शंखमुल किरात वंशका हुन । जयस्थिती
मल्लका समयमा मालीले मात्र फुलमाला उत्पादन गर्ने जाती थर भएका हुन । त्यस समयमा
बिद्रोह गर्ने किरातहरु च्यामे र पाेडे पनि वनाइए । अतः आज व्यान्जनकारहरु
जनसंख्या धेरै न्यून छन।
डेस्टिनेसनका अनुसार एकजना साथिले च्यासलको बिषयमा
स्थाननीयलाई सोध्दा यसो भने ‘ढुङ्गाको प्लेटफर्ममा औंलाले देखाउदै उक्त मान्छेले
हामीलाई भन्यो,
८०० मानव टाउको गाडिएको छ। ठाउँको नाम बाहेक
कुनै प्रमाण छैन,
जुन ‘च्यास’ बाट आएको हो, जसको अर्थ नेवारीमा ८०० छ।’
अर्कोतर्फ, इतिहासकारहरुका अनुसार २५० इसबी सम्बतको
आक्रमण च्यासलमा आक्रमणकारी लिच्छवी सेना र किरातहरुकाबीच काठमाडौं उपत्यकाका
शासकहरुबीच भएको थियो। नाममा ‘८००’ ले किरात योद्धालाई संकेत गर्दछ, जुन उनीहरूको शहरको रक्षा गर्दछ। यसबाट
निष्कर्ष गर्न सक्निछ,
यहाँ लिच्छवी सेना र किरातहरुकाबीच युद्ध
भएको हुन सक्छ ।
- लोक कथा यस्तो छ :
लोककथाका अनुसार
किराती शासकहरूका दरबारहरूले नियमित रुपमा दरबारमा व्यक्तिहरुलाई बोलाएर यातना दिए, कहिलेकाहिँ उनीहरुलाई मार्ने क्रममा
पाटनवासीहरुलाई सताउँथे।
एक दिन, उनीहरूले सुनहरा
मन्दिरको केट पुजारीलाई उनीहरूको दरबारमा बोलाए। यसले मन्दिरको देवतालाई रीस उठायो
जसले छोरालाई महलमा धानको अन्नको ठूलो मात्रामा बोक्न निर्देशन दिए। दरबारको अगाडि
अन्तिम चौबाटोहरूमा प्रत्येक अन्न दाना माहुरीमा परिणत भयो र यो ठूलो झुण्ड
दरबारमा प्रवेश गर्यो, क्रूर दरबारहरूलाई खोज्दै, जुन सबै दिशामा भागे र ८०० टाउकाहरू ती मानिसहरुका हुन् भन्छन् जुन मौरीले
मारेका थियो ।
- अर्को लोक बिश्वास:
हामिसँग कुनै
मृत्युको प्रमाण वा यो कसरी आएको हो वा भएको थियो, एथेष्ठ प्रमाण छैन ?
अस्तित्वमा नहुन सक्छ तर च्यासलमा समृद्ध
सांस्कृतिक जीवनका प्रशस्त अवशेषहरू छन्, जुन किरातीसँग सम्बन्धीत देखिन्छ । ती मध्ये एक गजालक्ष्मीको ढुङाको मूर्ति हो, जुन विक्रम सम्बतको प्रथम शताब्दीदेखि वर्गको
पानी टुप्पोलाई आशिष् दिएको छ भन्ने अनुमान गरिएको छ।
पेडियाका अनुसार यो प्राचीन शहर पाटन शहरको उत्तर
पोष्ट,
किरात र
लिच्छविसहरूको लागि अन्तिम रणभूमि थियो। लगभग २५० इस्बी पुर्ब्, लिच्छवीसले यस पोष्टमा आक्रमण गरे जुन
पोष्टमा पहरा दिइरहेका ८०० किरात थिए। यो पाटन दरबार स्कायर (पाटन दरबार) को
उत्तरमा ५०० मिटरको दूरीको बारेमा स्थित छ र बागमती नदीमा समाप्त हुन्छ।
यो अज्ञात
देवताको बराबरको पुरानो मूर्तिले फ्ल्याक गरेको छ (अनुहार पूर्ण रूपले मेटाइएको छ, जबकि गुंडाइएको सर्प शरीरहरूले विष्णु हो, भन्छन्)। यसको उमेर यस तथ्यबाट अनुमान गर्न
सकिन्छ कि समय बित्दै जाँदा मानिसहरूले मुट्ठीभर पानी मात्र छर्लंग पारेर यसको
केही अंश पूर्ण रूपमा प्रभाव पारेको छ। च्यासलमा अर्को अनुपम संरचना तीन-टाउको
भएको गणेशको मूर्ति हो। (यो पछी हिन्दूकरण गरिएको हुन सक्छ)
- पौराणिक कथा
स्थानिय बृद्ध
बाबु रत्न अवलेयका अनुसार च्यासलमा चार भैरव मठहरू छन्। जसले एक क्षेत्र सीमांकन
गर्यो जसको स्थानीयहरू मुँहासेमा प्रतिरोधी रहेको बताइएको छ। चारवटा
तीर्थक्षेत्रमध्ये एउटा वर्गको दक्षिणतर्फ अत्यन्त श्रद्धालु र भयङ्करा छ।
यो सानो संरचना, जसमा एक आवाश्यक ढुङ्गा रहेको छ, स्थानीयहरूले यसलाई यत्तिको शक्तिशाली
मान्दछन् कि हरेक वर्ष एक रातमा उनीहरूले गल्लीमा सेन्ट्रीहरू राख्छन् जसले गर्दा
मानिसहरूलाई उनको डरलाग्दो स्वरूपमा भगवान् देख्नबाट रोक्न सकिन्छ। मूर्तिमा
पवित्र पोष्ट टाँस्ने पुजारीले पनि आफ्नो पिठि फर्काएर त्यसो गर्छ। काठ र माटोको
पुराना संरचनाहरू वरिपरि अग्लो ठोस घरहरूले घेरेको छ।
पेडिया का अनुसार यो प्राचीन शहर पाटन शहरको उत्तर
पोष्ट,
किरात र लिच्छविसहरूको लागि अन्तिम रणभूमि
थियो। लगभग २५० इस्बी पुर्ब्, लिच्छवीसले यस
पोष्टमा आक्रमण गरे जुन पोष्टमा पहरा दिइरहेका ८०० किराती थिए। यो पाटन दरबार स्कायर (पाटन दरबार) को
उत्तरमा ५०० मिटरको दूरीको बारेमा स्थित छ र बागमती नदीमा समाप्त हुन्छ।
नेवारी भाषामा
८०० को मतलब च्यासा हो र शहरलाई च्यासा नाम दिइएको थियो। पछि यसलाई च्यासल भनिन्छ।
मध्य युगदेखि अहिलेसम्म “ब्याजनसकर” ले टेपे (नेवारी, नेपाली,
साधारण टेपे) र कुमाह पनि “अवले” नाम गरेको शहर यस शहरमा बसोबास गर्दै आएका छन् र यस ऐतिहासिक ठाउँहरूको हेरचाह गरिरहेका छन्।
शाक्य जस्ता अन्य जातिका ब्यानजंकर र अवाले व्यक्ति बाहेक श्रेष्ठ पनि यस स्थानमा
बसिरहेका छन्।
किराती हिजो
देखी नै सास्कृतिक रुपमा धनी थिए । च्यासल यसको संरक्षित, परम्परागत संस्कृतिका लागि प्रसिद्ध छ। यस
स्थानका बासिन्दाहरूको मुख्य व्यवसाय भनेको कृषि र प्राचिन रुपमा गरिने ब्यापार
व्यवसाय हो। आजकल,
यो प्रवृत्ति परिवर्तन हुँदैछ र अधिक व्यक्तिहरू सेवा-आधारित व्यवसायतर्फ
आकर्षित भएका छन्।
च्यासल हजारौं
बर्षदेखि आफ्नो सांस्कृतिक सम्पदा र संस्कारको संरक्षण गर्दै आएको छ। धेरै चाडहरू, पुरातन रीतिथितिहरू र प्राचीन विरासतहरू पनि
संरक्षित छन् र संरक्षणमा सुरक्षित राखिन्छन्।
यस शहरको आकर्षण
ऐतिहासिक ढुस्तोने्गाको पानी, देवीदेवताका
मूर्तिहरू,
गणेश मन्दिर, पोखरी आदि हो। त्यहाँ तीनवटा अनुहारको गणेश मूर्ति (स्वपखवा गणेश) सहित दुईवटा
मात्र मन्दिरहरू छन्। एउटा च्यासल सहिष्णुमा छ भने अर्को पुल्चोकमा रहेको छ ।
च्यासलको मुख्य
बासिन्दा नेवार समुदायबाट ब्याजनजंकर, आवले,
शाक्य, महर्जन,
खड्गी र श्रेष्ठ नामका हुन्। तर ब्यानजणकरले
जनसंख्याको ठूलो हिस्सा ओगटेका छन्।
माथीको सबै कुरा
शष्लेषण र बिश्लेषनको आधारमा कुरा गर्दा शंखमुल किरात वंश कै थियो र च्यासल शब्द र
च्यासल शहर किरातीसँग सम्बन्धित रहेको देखिन्छ । किराती समुदायले ३२ पुस्ता शासन
चलाएकोले पनि कुनै समय च्यासलमा किराती थिए भन्ने आधार हो ।
अन्य श्रोत तथा
संदर्भ श्राेत –
१) कर्मचार्य रामकृष्ण, स्काउट सिक्षक महेन्द्र आदर्श उ मा वि (नि
.मा.वि स्तर) तथा पत्रकार,
पुलचाेक ल.पु ।
२) प्रा.
कृष्णवहादुर श्रेष्ठ ,
नेपा भाषा पाटन संयुक्त क्याम्पस, पाटन ढाेका ल.पु।
३) धर्मरत्न
शाक्य,
नागवहाल सिक्षक महेन्द्र आदर्श उ.मा.वि
(कलेज),
सातदाेवाटाे ल.पु .।
४) समिता
व्यानजनकार,
च्यासल वाैद्वक तथा व्यावसायी।
५) शान्ती
च्यामे,
महेन्द्रआदर्श उ. मा.वि (कलेज), सातदाेवाटाे ल.पु.। नाेट – रामकृष्ण
कर्मचार्य अनुसार किरातकालिन फाेटाेहरु फाेटाे पत्रकार हरिवंश किरातसंग छ ।
६) जय सिवाहाङ, इतिहासबिद, (siwahangjaya.wordpress.com) ।
७) ‘द लास्ट स्टाण्ड’ डेस्टिनसन डटकम।
८) SUMNIMA THEATRE युट्युब च्यानलबाट ।
धन्यवाद ा मुन्दुम / मुन्दुम स्टार परिवारका
साथीहरुलाई ।अन्यकुरा सुझाई दिनु भएकाेमा पुन: धन्यवाद दिन कन्जुसाई गर्दिन।
एउटा ऐतिहासिक खोज मुलक लेख ! अझै धेरै खोज्न
बाकी छ । अघी बढुम किरातीको सन्तानहरु ।
Kirati haru ko lagi good
news thanks mundhumstar lai
I think this is
interesting article and we have to research more on the subject. I am from
Mali/Malakar family name and our traditional profession was about flower. We
still have to prepare flowers for certain festivals and and temples.
Mali/Malakar is New Name. You can not track through this name. We have our own
name like we are calle Gathu and Tepe to Byanjankar. You have to ask ritual
sistem too. We have used 2 kind of prients: Hindu and Buddhist. Our system is
no thing to do with Khas Arya rituals. We know very well that we the Newars are
not MONO-ETHNIC group as you guys are or most of N…See more
मलाई लाग्छ कि यो रमाईलो लेख हो, र हामीले यस विषयमा थप अनुसन्धान गर्नुपर्छ।
म माली / मालाकार परिवारको नामबाट हो र हाम्रो परम्परागत पेशा फूलको बारेमा थियो।
हामीले अझै केही चाडहरू र मन्दिरहरूको लागि फूलहरू तयार पार्नुपर्दछ। माली /
मालाकर नयाँ नाम हो। तपाईं यस नामको माध्यमबाट पदचिन्ह गर्न सक्नुहुन्न। हाम्रो
आफ्नै नाम छ,
जस्तै हामीलाई गथु भनिन्छ र टेपलाई
ब्याजानकर। तपाईंले सस्कृती र रितिरिवाज प्रणालीलाई पनि सोध्नु पर्छ। हामीले २
प्रकारका प्रिन्टहरू प्रयोग गरेका छौं: हिन्दू र बौद्ध। हाम्रो प्रणाली खस आर्य
अनुष्ठानहरूसँग केहि गर्न सक्दैन। हामी राम्ररी जान्दछौं कि हामी नेवारहरू
मोनो-एथनिक समूह होइनौं…See more
मुन्धुमस्टार डटकम किरातहरु हिन्दु
अर्यजनहरुभन्दा जेठाे जातिहरु हुन ।किरातहरुले ओछ्याएकाे मार्गमा हिन्दु आर्य संस्कार संस्कृतिकाे विकास भएकाे
कुरा किरात ईतिहास,
कला साहित्य, मुन्दुमदर्शनसंग Gp
singh काे
ईतिहाससंग मेल खान्छ ।
वाईयात कुरा। किरात शब्द राई लिम्बु शब्द नभई
संस्कृत शब्द हो ।जस्को अर्थ हिमाल पारी बस्ने मंगोलाईड मानिसहरू हुन। काठमाण्डौ
उपत्यकामा प्राचीन कालका किरात भनेका राई लिम्बु नभई आजका नेवारका आदि पुर्खा
हुन्। जो आजको नेवारमा बिलय भई सक्यो। यो कथीत आम नरसंहार नेवार जातिमा उल्लेख कतै
छैन। कथित किरात काल भनेको कुनै ऐतिहासिक नभएर मिठक मात्र हो।
तपाइको यो भनाइ गलत छन। किरातहरुले यहाँ शासन
गर्नुभन्दा अगाडि नै नेवा:हरु प्रशस्त नै भैसकेका छन ।प्रमाणको लागि एउता , दुइटा ठुल ठुला बहालहरु हुन।
इसाको शुरु शुरुमा किरातिकोअन्तिम शासक
खिंगुसंग पाटनका स्थानियहरुसंग झ्गडा भएर त्यहाँका केही मानिसहरुलाइ मारी दिएछ।त्यस्पछी
स्थानियहरु मिलेर ८०० किरातिहरुलसी मारिदिएछ। हिरण्यमहाबिहारको बाफचा संस्कृती
झगडा भएको प्रमाण हो।
लिच्छबिहरु यहाँ आएर झगडा मिलाइ दियो।
किरातिहरु लुभु/ गोदावरिमा गएरे बस्यो भन्ने बंशावलिमा छ। लुभु देखि पाटनसम्मको
बाटोलाइ किराँती राजमार्ग नाम दिएको कारण त्यही हो।
झगाडा मिलाइ दिएको बापत त्यो बेला देखि
लिच्छबिहरुले यहाँ शासन गर्ने सुरु गर्यो।
Prakash Shakya ,किरात भनेको राई लिम्बु मात्र होईन । यो
भनेको बर्मा देखि नेपाल सम्म बस्ने मंगोलाईड महाजातिका मानब समुदायलाई प्राचिन
कालमा कथित आर्य भन्नेहरूले संबोधन गर्ने शब्द हो ।यो कथित किरात भन्नेहरूको शब्द
नभई संस्कृत शब्द हो ।नेवार पुर्ब पुर्खा कथित किरात नै थिए। त्यसमा पछि कोलिय ,शाक्य ,लिच्छवी ,मल्ल खस आदि जस्ता कथित आर्य पनि मिसियो
।त्यस्तै दक्षिण भारतका द्रबिड ,अष्ट्रोडाइड
जाति पनि मिसीएको थियो ।लेखमा भने झैं किरातको अर्थ राई लिम्बुले मात्र कदापि
होईन। कथित किरातको सयौं हांगा बिंगा छ भनेर बुझ्नु पर्दछ।
किर ,प्रकृतिक किरात शब्द हाे ।याे शब्द संस्कृततिर सापट गएकाे हाे । त्यसमा आत
मात्र संस्कृत हाे ।
धेरै धेरै धन्यवाद मुन्धुमजी लाई, च्यासल र च्यासल बासि ब्यञ्जनकार का बारेमा
यति धेरै गहिराइमा ब्याख्या गरिदिनु भयो।
नेपाल को इतिहासको कुरा गर्दा सबभन्दा पहिले
यहाँ गोपाल वंशज को शासन थियो । त्यति बेला पशुपतिनाथ को पनि स्थापना भएको हो ।
यहाँ मञ्जुश्री ले चोभारको डाँडा काटेको भन्ने तर्कलाई म खण्डन गर्दछु । नेपाल
तत्कालीन अवस्थामा काठमाण्डु उपत्यका मा पानीको निकास पछि गाईपालन गर्ने समूहले
यहाँ बस्ती बसाले,
त्यसैले यहाँको नाम नेपाल रहन गयो । जसलाई 'ने' नाम गरेको ऋषिले बसालेको भन्ने तर्क उचित रहेको छ । शास्त्र पुराण आदि सबै
धार्मिक ग्रन्थको अनुसार नेपाल तपस्वीहरुको तप स्थल वा तपोभूमि थियो र यसको अवशेष
अहिले पनि छ । नेपालमा वाल्मीकि ऋषिको आश्रम, वेद व्यासको जन्म स्थान, रिडी क्षेत्र,
रुरु क्षेत्र, बारह क्षेत्र,
मु…See more
च्यास्:त्वाको विषयमा भएकी अध्यायन र अनुसन्धान
पठ्निय र सर्हानिय छ । सत्यतथ्य त इतिहासविद हरुले छुट्याउलान । लेखन हो कि
प्रकाशनको गडबडी हो,
धेरै शब्द वाक्य आदिमा गड्बड भएको पाए है ।
च्यसः भनेको आठ सय नै हो तर आठ सय घर भएको
ठाउँ वा आठ सय जनसंख्या भएको ठाउँ भन्ने अर्थ पनि लाग्छ ।आठ सय जना काटेको भनेको
निकै ठुलो संख्या हो त्यति खेरको समयको लागि। किन कि इतिहासकार भुवनलाला प्रधानका
अनुसार नेपाल सम्बत लागु भएको बेला अर्थात् 1140 बर्ष अगाडि पुरानो काठमाडौं शहरमा जम्मा 1,100 जना हो कि घरको मात्र आवादी थियो रे। अर्को
कुरा तिब्बतको नेवारी भाषामा झिखा छेँ(दश घर) नै तिब्बती लवजमा सिगात्से बनेको, द्व:खा(जन संख्या एकहजार पुगेको) बाट नै
दोल्खा बाट पनि बुझ्न सकिन्छ कि संख्याको आधारमा पनि ठाउँक नाम कायम रहेको हुन
सक्छ।
यस्मा धेरै नै वाहियात कुराहरु छन।
स्थानियहरु र किरातिहरुको झगडामा पहिला किरातिहरुले मारेपछी पछि स्थानियहरुले आठसय
किरातिहरु मारेको हो ।हिरण्यमहाबिहारको बाफचा संस्कृत योसंग जोडिएका छन । झगडा
लिछबिहरु आएर मिलाइ दिइसकेपछी किरातिहरु पुर्बतिर लुभु/ गोदावरिमा गएर बस्यो।
त्यस्पछी राजसत्ता लिछबिहरुले चलायो। तिनिहरुलाइ लखेतेर पठाएको हुनाले
स्थानियहरुले किराँती संस्कृती केही मानेको छैन। तर इन्द्र्चोकको आकाश भैरब जस्लाइ
किराँती राजा यलम्बर भन्ने गर्दछ , अलि बिबास्बाद नै छ। कारण भारतका मारावारिहरुले यहि देवता, यहि किबन्द्न्ती, आकाशबाबाको नामले यहाँ समेत जात्रा गरेर
आइराखेका छन।
अशोक महाराजाले अब धर्म युद्धबाट शासन गर्ने
भनेको अनुसार किरातिको दरवार क्षेत्र हालको मंगलबजारलाइ केन्द्रबिन्दु बनाएर चार
थुप बनाएको हो ।
लेख धेरै तलमाथी, उल्टोसुल्टो छन ।
तपाइको लेखलाइ मैले धेरै काटेको छु ।फेरि
तपाइले केही नभनी लाइक गरेछ ।यस्को मतलब तपाइले गल्ती महसुस गर्नु भएको हो?
प्रकाश शाक्य सर ! हामी यो बिश्वास गर्छौ, प्राक्टिकल म्याथमाटिस प्रमाणित त ९९.९
प्रतिशत मात्र सही हुन्छ । र, ०.००००००९ प्रतिशत अनिश्चित हुन्छ । यो त एक ऐतिहासिक खोज हो, त्यो पनि सिद्धान्तको आधारमा । हामी हाम्रो
कुरा ५१ प्रतिशत सही मान्दछौ ।
तपाईको कोणबाट पनि खोज अनुसन्धान गर्नु पर्दछ
। हामी यो खोज अनुसन्धान शुरुको बहस भनेको छौ, अन्तिम निष्कर्ष होइन ।
सबीस्तारको अनुसन्धान र खोजबाट सही कुरा
पत्ता लाग्न सक्छ,
त्यो तपाईं हामिले मिलेर गर्नु पर्छ । त्यो
किन नहोस लोक बिश्वास र मिथ्यक देखी आजको डिएन, अति आधुनिक डेनेकिक टेष्ट र पुरात्वतिक कार्बनडाईट टेष्टसम्म । परन्तु: सधै
सत्यको जित हुन्छ भन्ने बिश्वास राख्छु सर । धन्याबाद ।
Good article ! Plz more
information and research about to Kathmandu.
What a nice article
बडो गज्जबको लेख आयो । अरु पनि यस्तै आओस ।
गफमात्रै गर्नेहरुकोलागि चेतावनी स्वरुपको लेख ।
Lekhak ko samparga number
kasari paune 9855048024 maa samparga garnu Hola
Yo lekh Satya ho ki
hoina? Yo kun haad samma research gari lekheko ho? Jasle j lekheni bhayo
tesobhaye. Afu khusi praman banaye bhayo ani tei nai Satya ho bhanne bhayo? Yo
kaha samma ko gair jimmewari ho. Title ma prasna chinna xa ani tala lekh ma ho
nai bhanera lekheko xa. Poor journalism. Chyasa bhaneko 800 Ghar bhayeko
thaulai bhanxa. Ani pahila 800 Ghar nai thiye. Ahele badeko ho. Ani chyasa
bhaneko sabda newar ko ho kirati ko haina. 800 manis mareko bhaye tyo thau ma
samsan ghat hunthiyo hola. Newar haru le bhairab ko pani puja garxan tei karan
pani murkatta haru dekhin xan na ki kirati haru ko murkatta ho. 800 manis
mareko ra gadeko katai ulekh xaina. Aja yai lekh bata pardai xu. Malla raja le
sabai jaat jati haru lai kam ko adhar ma bargikrit gareka hun. Yo thaha bhayeko
kura nai ho. Yeslai pani kirati Sanga jodiyeko xa. Jathabhabi nalekhi dinahunna
lekhak lai mero ra newar samudai bata binamra anurodh xa.
Why you/the writer is
claiming about Sankhamul or Chyasal? Whole Nepal belong to Kirats. Kirat king
Yalambar established the city "Yala" in open place. Bhaktapur Kathmandu
were already occupied when Yalambar came to Kathmandu valley. He made his
palace in Patan/Mangalbazar.
Kirats who went east became Kirats today. But, Kirats who stayed in Kathmandu
valley became Newar, today.
Yes , It`s a concete
subject matter .
Reply · 2y
किन तपाईं लेखक शंखमुल वा च्यासलको बारेमा
दावी गर्दै हुनुहुन्छ ?
सम्पूर्ण नेपाल किरातसँग सम्बन्धित छ। किरात
राजा यालाम्बरले खुला ठाउँमा "याला" शहर स्थापना गरे। यालाम्बर काठमाडौं
उपत्यका आउँदा भक्तपुर काठमाडौं ओगटेको थियो। उनले आफ्नो दरबार पाटन मंगलबाजारमा
बनाए।
पूर्व गए किरात आज किरात बन्छन्। तर
काठमाण्डौ उपत्यकामा बसिरहेका किरातहरू आज नेवार बने।
(कुमुद श्रेठ सरको कमेन्ट्लाई केहि साथिहरुको
अनुरोधमा हामिले यसलाई नेपाली भाषा बुझाउने प्रयास गरेको छौ, हामिले उहाको शब्दको भाबलाई अन्याथा मोडेको
छैन । यदी गल्ती भएमा माफी चाहान्छौ । धन्याबाद!)
Reply · 2y
अति राम्रो लेख !
धन्यवाद ।
बरु mathematics असफल होला dedicated र निकै अध्ययन गर्नेहरुको नतिजा 100% सफल हुन्छ । उदाहरणको लागि सातौ शताब्दिका
चिनियाँ यात्रीको बर्णन अनुसार जहाँ बुद्ध जन्मेको थियो त्यहाँको नदिको दायाँबायाँ
दायाँबायाँ सम्म छ र त्यहाँबाट हिमाल देखिन्छ।त्यतिको आधारमा फुहरले लुम्बिनी
पट्टा लगाइ नै छाड्यो।
सबै मानिसहरुले ईतिहास अध्ययन गरेको
हुन्दैन।यिनिहरुले अरुहरुले जे भन्यो त्यहिँ मान्छ।त्यसकारण गलत सूचना दिनु हुदैन।
आफुलाइ शंका लागेको ठाउमा छलफल गर्नु नै पर्दछ।यस उपत्यकामा ३२ जना किरातिहरुले
शासन गरेकै हो । बुद्ध यहाँ पाल्नु भएको बेलामा जितेदाँस्ती र अशोक महाराज आउने बेलामा
स्थुंको शासन थियो। त्यो बेला तिनिहरु पाटनमा रहेको आफ्नो दरवार भित्र मात्र सिमित
रहेर बस्नु पर्यो भनेर स्थानियहरुको एउटा ,दुइटा संस्कृतिले देखाउछ।
च्यासलमा कुनै युद्ध भएको थिएन । युद्ध भए
जित्न सक्ने अवस्था थिएन ।भोज बोलाई झुक्याइ विष मिलाइ खाना खुवाएर हत्या गरिएका
थिए ८०० सबैभन्दा शक्तिशाली किरात सेना र राजालाई समेत । कोहि बेहोस मात्र भएका
थिए सबैलाई उक्त इनारमा खसालेर मारेको कुरा छ ।
च्यासल किरातीकालिन शहर हो भन्ने कुरा ढुक्क
छु । अर्को कुरा च्यास:800(
नेवारी भाषामा) किराँती मारेको हुनाले च्यासल
भएको कुरा पनि सहि होला । तर माली भन्ने जातीलाई नेवारी भाषामा गथु भन्दछ । जुन
किराँती छैठो राजा गस्तिको सन्तान हो ।
