बिर्सेको अनुहार

बिर्सेको अनुहार

·          गीतारानी बलाल, २०७७ बैशाख १५

विहेको चार दिनपछि मलाई छाडेर उनी जम्मू कास्मीर लाहुर गए । विहे ताका मेरो उमेर १८ थियो । उनी २३ वर्ष पूरा भइसकेका थिए । हाम्रो विहे भएको साल २०६० हो । मलाई विहे गर्दा उनी लाहुरे भएको करिव पाँच वर्ष पुगिसकेको थियो । विहे हुँदा एसएलसी दिएर बसेकी थिएँ । कक्षा १० को टेष्ट परीक्षामा राम्रै अंकल ल्याएर पास भएकी म एसएलसीको नतीजामा आलु खाएँ । पीरले पखेटा हाल्यो । उता स्वामी घर नहुने यता नतीजा आलु ! कहाँ गएर के गरुँ जस्तै लाग्यो । साथीहरु समेत अचम्म परे ।

मैले तल्लो सिद्धबाबामा उनको हातबाट सिन्दूर भरेकी हुँ । यो कहानी पनि बहुत लामो र रोचक छ । कुनै दिन अतीतका कथा लेखें भने पूरै लेख्नु पर्ला जस्तो लागेको छ । हामी जनजातिको विहे संस्कार समेत अनौठो नै मान्नुपर्छ । भगाउने,ढोगभेट गर्ने अनेक अनेक । मलाई घरपरिवारको जिम्मा छाडेर उनी लाहुर गएपछि बिरानो लाग्नु अस्वभाविक थिएन । वनमा माहारा(गोठाला) जानु,घाँस,दाउरा गर्नु र मेलापात गर्नु मेरा दैनिकी नै थिए । माहारा जाँदा पात बजाउँदै विरहका गीत गाइन्थ्यो । उकाली आरोली गर्दै गाईबस्तुका पछाडि लाग्दा जीवन के हो के हो जस्तो लाग्थ्यो । दिनभरिको थकाई,साँझको घरधन्दा,सासुससुराको स्याहार सुसार लाहुरेलाई बिर्सिने बाटा थिए । लाहुरेको याद मनमा आँधीबेहरी बनेर मडारिन्थ्यो । आँसुका खहरे सिरानीमा बग्थे । लाहुरेसँगको माया पिरिम,भविष्यको सपना सोच्दा नसोच्दै रातले कोल्टे फेरेको थाहै हुन्थेन । धेरै रातहरु उनकै सम्झनामा जाग्राम बस्थे ।

महिनामा तीन चारवटा रजिष्ट्री चिठ्ठी आउँथे । घरका लागि र मेरा लागि छुट्टा छुट्टै । चिठ्ठीमा उही मायाका कुरा हुन्थे । उनले मलाई सानै देखेर होला कति धेरै सम्झाएर मनका कुरा बुझ्ने गरी लेख्थे । घर व्यवहारका कुरा र सासुससुरालाई गर्नुपर्ने मानसम्मानका कुरा अनि आफन्तीहरुप्रति गर्ने व्यवहार समेत उल्लेख गर्थे । मलाई लाग्थ्यो चिठ्ठी नै मेरा उनी हुन् । हुन त उनले विहे नहुँदै पनि स्कूल पढ्ने ताका मलाई खुब चिठ्ठी पठाउँथे । हाम्रो मायाको साहारा नै चिठ्ठी थियो । हाम्रो पिरतीको डोरी नै चिठ्ठी थियो । राम्रा अक्षरमा लेखिएका चिठ्ठीले मेरो मन खिचेको थियो ।

घरिघरि माइती घरमा जान मन लाग्थ्यो तर लाहुरेबिना एक्लै जान मन लादैनथ्यो । आमाबाबा,दिदीबहिनी र भाइका यादहरु एकोहोरो मनमा आउँदा वनकै चरासँगै गीत गाएर भुलेकी हुन्थें । स्कूलका साथीहरु नाचेका,हाँसेका र आपूmहरुले गरेका बिठ्याइँहरु सम्झेर कहिलेकाँही रन वन एक्लै हाँस्थें । लाहुरेका चिठ्ठीमात्र होइन फोन समेत आउँथ्यो । हाम्रो घर गाउँमा पथ्र्यो । पूर्तिघाट बजारमा एउटा टेलीफोन आइपुगेको थियो । फोन गर्न पालो कुर्नुपथ्र्यो । ससुराको साथ लागेर टेलीफोनमा बात मार्न गइन्थ्यो । उनले सञ्चो विसञ्चो सोथ्थे । उत्तर दिन नभ्याउँदै भक्कानिएर रुन मन लाग्थ्यो । तर छेवैमा ससुरा,अरु मानिसहरु समेत हुने भएको हुँदा आँखैमा आँसु लुकाएर बोल्दा बोल्दैको फोन ससुरालाई दिन्थें ।

गाउँमा माओवादीको चलखेल थियो । युद्धका कुराहरु सुनिन्थे । कहिलेकाँही त हामीलाई पनि लैजान क्या हो उनीहरुले भन्ने मनमनै डर लाग्थ्यो । घरिघरि पापी मनले सोच्थ्यो–लाहुरेसँग भेट नुहँदै माओवादीहरुले लगे भने कसरी भेट होला र हाम्रो ? यतिकै त होला नि भेटघाट अनि कसरी होला र सुन्दर सपनाका रहरहरु पूरा गर्न ? यीनै कुराहरुले मनमा हुँडुरी खेल्थे । उनीहरु जनताका लागि लडेका भन्थे । हाम्रा गाउँतिर आउँदा डराएरै पनि भात पकाएर खुवाउनु पथ्र्यो । गाउँकै स्कूलबाट कम्पार्टमेन्टमा एसएलसी पास गरें । क्याम्पस पढ्ने रहर थियो । रहर त हामी गाउँमा बस्ने बुहारीहरुका लागि जहर जस्तै ठान्थें । स्कूलले दिएका माक्र्ससीट र प्रमाण–पत्र हेरेर मन बुझाउनु पथ्र्यो ।

भारतमा जन्मिएको हुँ म । बुवाआमाले कामको सिलसिलामा उतै जन्माएका हुन् हामी दिदीबहिनीहरु र भाइलाई । पहाड गुल्मी आउँदा मैले कक्षा चारमा पढ्न आइपुगेकी थिएँ । सो कक्षामा म सेकेण्ड भएकी थिएँ । त्यसपछि कहिलेपनि फस्टभन्दा तल झर्न परेन मलाई । भारतमा पढेको कारण अंग्रेजीमा मेरो दख्खल थियो । गाउँको स्कूलमा पढ्दा तल झर्न परेन ।अहिले झैं नेट इन्टरनेटको सुविधा थिएन । सामाजिक सञ्जाल र फेसबुक त कता हो कताका कुरा थिए । विहे गरेर गएपछि चिठ्ठी र फोनमा उनकै भरमा जोबान धानेर बसें । विहे गरेको चारदिनमा हिडेपछि मनमा उस्तै चिन्ता र पीर थियो । उनलाई म के गर्दै होली रनवनमा भन्ने पीर अनि मलाई उनले लाहुरमा के गर्दै होलान् भन्ने चिन्ता लागि रहन्थ्यो ।

उनी लाहुर गएपछि मैले दिनहरु त र जसोतसो काट्थे घाँसदाउरासँगै तर रात काट्न मलाई मुस्किल पथ्र्यो । उनले विहेका रात खाएका कसमलाई मनको बर्कोमा कसेर राखेकी थिएँ । उनले सुनाएका लाहुरका सुन्दर सपना टिप्ने कथाहरुलाई हृदयको तुनाले कसेकी थिएँ एकोहोरो । भविष्यका कोरा सपनाहरु साँचेर गौंदी खोला जस्तै बग्थें । खिस्स हाँस्ने लाहुरेको तस्वीर आँखामा ल्याउन खोज्थें । कहिलेकाँही जति नै बल गर्दा पनि आँखामा आउँदैनथ्यो । अनुहार बिर्सेर हैरान हुन्थ्यो । त्यो बिर्सेको अनुहार मनको एल्बमबाट फेरि खोजेर ल्याउनु प्रलय हुन्थ्यो मलाई । विहे गरेपछि जम्मा चारदिन त हो सँगै बसेका हामी । अनि कसरी सकिन्थ्यो र उनका सबै कुराको सम्झना गर्न ? अझ् उनको तस्वीर !

घरिघरि अनुहार बर्सिरहने स्वामीले सम्झनाका उपहार रुवरुप दिएका छोरा र छोरी आज मसँगै हाँसीखुसी छन् । उनी अझै लाहुर छन् । म लाहुरेनी उनकै सम्झनाम छोराछोरी र सासुका साथमा दिनरात बिताइरहेकी छु । उनले सधैं परिवारकै चिन्ता गर्छन् । साना छोरीछोरी आफ्ना साथमा नहुँदाको पीडा सधैंजसो अभिब्यक्त गरिरहन्छन् । बुढी आमाको माया खोजी रहन्छन् । लाहुरे परिवार पुगेसरि हुने भएकाले सकभर मलाई अन्तकतै नगई छोराछोरी र सासु आमाकै सेवामा रहे हुन्थ्यो भन्ने आशय प्रकट गर्छन् । मलाई भने विश्वविद्यालयको पढाई पूरा गर्ने र सरकारी जागिर खाने हुटहुटीले उचालिरहन्छ । सामाजिक सेवा मेरो सानैदेखिको रहर हो । रेडक्रस,क्लवमा सानैदेखि क्रियाशील थिएँ । अहिले म टोल विकास संस्थामा सचिव र नेपाल बलाल समाजको केन्द्रीय कोषाध्यक्षका रुपमा सार्थक रुपमा सक्रिय छु ।

म एक नेपाली नागरिक भएको हुँदा मैले आफूले जानेको ज्ञान,सीप र धारणा आफ्नै समाजलाई दिनुपर्छ भन्ने लाग्छ । जीवनको उकालो चढ्ने पहिलो खुड्किलो भनेकै सामाजिक सेवा र सकारात्मक सोच हो भन्ने मलाई लाग्ने भएको हुँदा हरदम समाज सेवामै रहने प्रण गरेकी छु । कुनै समय म कसैकी छोरी थिएँ । अहिले म बुहारी छु र श्रीमती पनि कसैको । भोलि म सासु अनि सम्धिनी हुनेछु । मेरो नाताको रुप बदलिए पनि आखिर म एक नारी हुँ । म महिला हुँ । महिला समाजमा कसरी पहिला हुन सकिन्छ वा पर्ला भन्ने विषयमा घोत्लिन मन लाग्छ र पहिला हुने अभ्यास र प्रयास समेत गदैछु । समाज विकासमा योगदान दिनुपर्छ । हामी महिलाहरु सधैंभरि चुल्हो चौकामा मात्र होेइन समाज परिवर्तनका लागि आर्थिक,सामाजिक,सांस्कृतिक र राजनीतिक क्षेत्रमा समेत नेतृत्व गर्दै अघि बढ्नुपर्छ ।
लाहुरेनी भनेर घरको चारदिवारमा मात्र हैन समाजको चारैदिशामा पुग्ने अठोट र आँट गरेकी छु ।

मैले तल्लो सिद्धबाबामा उनको हातबाट सिन्दूर भरेकी हुँ । यो कहानी पनि बहुत लामो र रोचक छ । कुनै दिन अतीतका कथा लेखें भने पूरै लेख्नु पर्ला जस्तो लागेको छ । हामी जनजातिको विहे संस्कार समेत अनौठो नै मान्नुपर्छ । भगाउने,ढोगभेट गर्ने अनेक अनेक । मलाई घरपरिवारको जिम्मा छाडेर उनी लाहुर गएपछि बिरानो लाग्नु अस्वभाविक थिएन । वनमा माहारा(गोठाला) जानु,घाँस,दाउरा गर्नु र मेलापात गर्नु मेरा दैनिकी नै थिए । माहारा जाँदा पात बजाउँदै विरहका गीत गाइन्थ्यो । उकाली आरोली गर्दै गाईबस्तुका पछाडि लाग्दा जीवन के हो के हो जस्तो लाग्थ्यो । दिनभरिको थकाई,साँझको घरधन्दा,सासुससुराको स्याहार सुसार लाहुरेलाई बिर्सिने बाटा थिए । लाहुरेको याद मनमा आँधीबेहरी बनेर मडारिन्थ्यो । आँसुका खहरे सिरानीमा बग्थे । लाहुरेसँगको माया पिरिम,भविष्यको सपना सोच्दा नसोच्दै रातले कोल्टे फेरेको थाहै हुन्थेन । धेरै रातहरु उनकै सम्झनामा जाग्राम बस्थे ।

महिनामा तीन चारवटा रजिष्ट्री चिठ्ठी आउँथे । घरका लागि र मेरा लागि छुट्टा छुट्टै । चिठ्ठीमा उही मायाका कुरा हुन्थे । उनले मलाई सानै देखेर होला कति धेरै सम्झाएर मनका कुरा बुझ्ने गरी लेख्थे । घर व्यवहारका कुरा र सासुससुरालाई गर्नुपर्ने मानसम्मानका कुरा अनि आफन्तीहरुप्रति गर्ने व्यवहार समेत उल्लेख गर्थे । मलाई लाग्थ्यो चिठ्ठी नै मेरा उनी हुन् । हुन त उनले विहे नहुँदै पनि स्कूल पढ्ने ताका मलाई खुब चिठ्ठी पठाउँथे । हाम्रो मायाको साहारा नै चिठ्ठी थियो । हाम्रो पिरतीको डोरी नै चिठ्ठी थियो । राम्रा अक्षरमा लेखिएका चिठ्ठीले मेरो मन खिचेको थियो ।

घरिघरि माइती घरमा जान मन लाग्थ्यो तर लाहुरेबिना एक्लै जान मन लादैनथ्यो । आमाबाबा,दिदीबहिनी र भाइका यादहरु एकोहोरो मनमा आउँदा वनकै चरासँगै गीत गाएर भुलेकी हुन्थें । स्कूलका साथीहरु नाचेका,हाँसेका र आपूmहरुले गरेका बिठ्याइँहरु सम्झेर कहिलेकाँही रन वन एक्लै हाँस्थें । लाहुरेका चिठ्ठीमात्र होइन फोन समेत आउँथ्यो । हाम्रो घर गाउँमा पथ्र्यो । पूर्तिघाट बजारमा एउटा टेलीफोन आइपुगेको थियो । फोन गर्न पालो कुर्नुपथ्र्यो । ससुराको साथ लागेर टेलीफोनमा बात मार्न गइन्थ्यो । उनले सञ्चो विसञ्चो सोथ्थे । उत्तर दिन नभ्याउँदै भक्कानिएर रुन मन लाग्थ्यो । तर छेवैमा ससुरा,अरु मानिसहरु समेत हुने भएको हुँदा आँखैमा आँसु लुकाएर बोल्दा बोल्दैको फोन ससुरालाई दिन्थें ।

गाउँमा माओवादीको चलखेल थियो । युद्धका कुराहरु सुनिन्थे । कहिलेकाँही त हामीलाई पनि लैजान क्या हो उनीहरुले भन्ने मनमनै डर लाग्थ्यो । घरिघरि पापी मनले सोच्थ्यो–लाहुरेसँग भेट नुहँदै माओवादीहरुले लगे भने कसरी भेट होला र हाम्रो ? यतिकै त होला नि भेटघाट अनि कसरी होला र सुन्दर सपनाका रहरहरु पूरा गर्न ? यीनै कुराहरुले मनमा हुँडुरी खेल्थे । उनीहरु जनताका लागि लडेका भन्थे । हाम्रा गाउँतिर आउँदा डराएरै पनि भात पकाएर खुवाउनु पथ्र्यो । गाउँकै स्कूलबाट कम्पार्टमेन्टमा एसएलसी पास गरें । क्याम्पस पढ्ने रहर थियो । रहर त हामी गाउँमा बस्ने बुहारीहरुका लागि जहर जस्तै ठान्थें । स्कूलले दिएका माक्र्ससीट र प्रमाण–पत्र हेरेर मन बुझाउनु पथ्र्यो ।

भारतमा जन्मिएको हुँ म । बुवाआमाले कामको सिलसिलामा उतै जन्माएका हुन् हामी दिदीबहिनीहरु र भाइलाई । पहाड गुल्मी आउँदा मैले कक्षा चारमा पढ्न आइपुगेकी थिएँ । सो कक्षामा म सेकेण्ड भएकी थिएँ । त्यसपछि कहिलेपनि फस्टभन्दा तल झर्न परेन मलाई । भारतमा पढेको कारण अंग्रेजीमा मेरो दख्खल थियो । गाउँको स्कूलमा पढ्दा तल झर्न परेन ।अहिले झैं नेट इन्टरनेटको सुविधा थिएन । सामाजिक सञ्जाल र फेसबुक त कता हो कताका कुरा थिए । विहे गरेर गएपछि चिठ्ठी र फोनमा उनकै भरमा जोबान धानेर बसें । विहे गरेको चारदिनमा हिडेपछि मनमा उस्तै चिन्ता र पीर थियो । उनलाई म के गर्दै होली रनवनमा भन्ने पीर अनि मलाई उनले लाहुरमा के गर्दै होलान् भन्ने चिन्ता लागि रहन्थ्यो ।

उनी लाहुर गएपछि मैले दिनहरु त र जसोतसो काट्थे घाँसदाउरासँगै तर रात काट्न मलाई मुस्किल पथ्र्यो । उनले विहेका रात खाएका कसमलाई मनको बर्कोमा कसेर राखेकी थिएँ । उनले सुनाएका लाहुरका सुन्दर सपना टिप्ने कथाहरुलाई हृदयको तुनाले कसेकी थिएँ एकोहोरो । भविष्यका कोरा सपनाहरु साँचेर गौंदी खोला जस्तै बग्थें । खिस्स हाँस्ने लाहुरेको तस्वीर आँखामा ल्याउन खोज्थें । कहिलेकाँही जति नै बल गर्दा पनि आँखामा आउँदैनथ्यो । अनुहार बिर्सेर हैरान हुन्थ्यो । त्यो बिर्सेको अनुहार मनको एल्बमबाट फेरि खोजेर ल्याउनु प्रलय हुन्थ्यो मलाई । विहे गरेपछि जम्मा चारदिन त हो सँगै बसेका हामी । अनि कसरी सकिन्थ्यो र उनका सबै कुराको सम्झना गर्न ? अझ् उनको तस्वीर !

घरिघरि अनुहार बर्सिरहने स्वामीले सम्झनाका उपहार रुवरुप दिएका छोरा र छोरी आज मसँगै हाँसीखुसी छन् । उनी अझै लाहुर छन् । म लाहुरेनी उनकै सम्झनाम छोराछोरी र सासुका साथमा दिनरात बिताइरहेकी छु । उनले सधैं परिवारकै चिन्ता गर्छन् । साना छोरीछोरी आफ्ना साथमा नहुँदाको पीडा सधैंजसो अभिब्यक्त गरिरहन्छन् । बुढी आमाको माया खोजी रहन्छन् । लाहुरे परिवार पुगेसरि हुने भएकाले सकभर मलाई अन्तकतै नगई छोराछोरी र सासु आमाकै सेवामा रहे हुन्थ्यो भन्ने आशय प्रकट गर्छन् । मलाई भने विश्वविद्यालयको पढाई पूरा गर्ने र सरकारी जागिर खाने हुटहुटीले उचालिरहन्छ । सामाजिक सेवा मेरो सानैदेखिको रहर हो । रेडक्रस,क्लवमा सानैदेखि क्रियाशील थिएँ । अहिले म टोल विकास संस्थामा सचिव र नेपाल बलाल समाजको केन्द्रीय कोषाध्यक्षका रुपमा सार्थक रुपमा सक्रिय छु ।

म एक नेपाली नागरिक भएको हुँदा मैले आफूले जानेको ज्ञान,सीप र धारणा आफ्नै समाजलाई दिनुपर्छ भन्ने लाग्छ । जीवनको उकालो चढ्ने पहिलो खुड्किलो भनेकै सामाजिक सेवा र सकारात्मक सोच हो भन्ने मलाई लाग्ने भएको हुँदा हरदम समाज सेवामै रहने प्रण गरेकी छु । कुनै समय म कसैकी छोरी थिएँ । अहिले म बुहारी छु र श्रीमती पनि कसैको । भोलि म सासु अनि सम्धिनी हुनेछु । मेरो नाताको रुप बदलिए पनि आखिर म एक नारी हुँ । म महिला हुँ । महिला समाजमा कसरी पहिला हुन सकिन्छ वा पर्ला भन्ने विषयमा घोत्लिन मन लाग्छ र पहिला हुने अभ्यास र प्रयास समेत गदैछु । समाज विकासमा योगदान दिनुपर्छ । हामी महिलाहरु सधैंभरि चुल्हो चौकामा मात्र होेइन समाज परिवर्तनका लागि आर्थिक,सामाजिक,सांस्कृतिक र राजनीतिक क्षेत्रमा समेत नेतृत्व गर्दै अघि बढ्नुपर्छ ।
लाहुरेनी भनेर घरको चारदिवारमा मात्र हैन समाजको चारैदिशामा पुग्ने अठोट र आँट गरेकी छु ।