पञ्चदानको रौनक
धान, चामल, लुगा, दक्षिणा र पिण्डपत्र दान गर्ने भएकाले यो
पर्वको नाम पञ्चदान रहेको हो
काठमाडौँ — असनको अशोक वृक्ष विहारमा सम्पदा
संरक्षण अभियन्ताले बुधबार बिहान पञ्चदान मनाए । अरू विहारको भन्दा भिन्दै थियो यहाँको पञ्चदान । यो त्यही विहार हो, जुन गुठी संस्थानले भत्काएर आधुनिक व्यापारिक
कम्पलेक्स बनाउन २५ वर्षे सम्झौतासमेत गरिसकेको छ ।
यहाँ करिब ६ सय वर्ष
पुरानो अमिताभ बुद्ध छन् । ‘यति महत्त्वपूर्ण विहार संस्थानले भत्काउन लाग्यो । हामीले भत्काउन दिएनौं,’ विहार बचाउ अभियानमा लागेका सञ्जीव
वज्राचार्यले भने, ‘जोगाउन
आन्दोलनकै क्रममा रहेकाले यहाँको पञ्चदानलाई विशेष महत्त्व दियौं ।’ विहार बौद्ध धार्मिकगुरु भिक्षु निग्रोधले धर्मदर्शना दिएका थिए ।
वसन्तपुरका युवाले चाहिं
सामाजिक काम गर्न आर्थिक संकलन गर्ने दिनका रूपमा लिँदै आएका छन् पञ्चदानलाई । वसन्तपुरको वज्राचार्य क्लबले हरेक वर्ष पञ्चदान आयोजना गर्छ ।
यहाँ उठेको पैसाले विहार
बनाउने, विद्यार्थीलाई
छात्रवृत्ति दिनेजस्ता काममा खर्च गर्दै आएको छ । ‘पर्वलाई समाज सेवासँग जोड्न खोजेका हौं,’ वज्राचार्य
क्बलका सल्लाहकार शैलेन्द्रमान वज्राचार्य भन्छन् । गत वर्षको पञ्चदानको रकमले कुट ठहिटीको मैत्रीपूर्ण महाविहार निर्माणमा खर्च गरेका थिए । पञ्चदानबाट नपुगको पैसा क्लबले व्यहोरेको थियो ।
नेवारी पात्रोअनुसार
बुधबार दसौं महिनाको अन्तिम दिन हो । भाद्र औंसी तिथि यो महिनाको अन्तिम दिन पर्छ । पञ्चदानचाहिँ त्रयोदशी तिथिमा पर्छ । दसौं महिनालाई नेपाल संवतमा ‘गुँला’ को नामले चिनिन्छ । यो महिना विशेष महत्त्वको रूपमा लिइन्छ नेवार समुदायमा । महिलालाई संकटको महिनाको रूपमा लिइन्छ ।
संस्कृतिविद् यज्ञमान
पति वज्राचार्यका अनुसार यो महिनामा संकटै संकट आइलाग्ने भएकाले कलियुगको रूपमा
समेत पुकारिन्छ । ‘कलियुग मानेर पूजापाठ, दानधर्ममा बिताइन्छ,’ वज्राचार्य भन्छन्, ‘गुँ’ भनेको जंगल र ‘ला’ भनेको महिना हो । यस अर्थमा
यो जंगली महिना हो । जंगली हुनुको अर्थ असभ्य हुनु हो । गुँला भनेको नराम्रो महिनाको विम्ब हो ।’ यो महिना वर्षकै सबैभन्दा ठूलो पञ्चदान गरिन्छ । यो महिनाभर विशेषबाजा बजाइन्छ ।
बाजालाई गुँला बाजा
भनिन्छ । भाद्र कृष्णपक्षको त्रयोदशी तिथिमा यो पर्व मनाइन्छ । दान लिन व्रजाचार्य र शाक्य परिवारबाट आउने
गर्छन् । ‘दान दिनु भनेको मैत्रीभाव प्रदर्शन गर्नु हो,’ वज्राचार्य भन्छन्, ‘जसले मैत्रीभाव प्रकट गर्दैन, उसले बौद्धधर्म बुझदै बुझदैन ।’
धान, चामल, लुगा, दक्षिणा र पिण्डपत्र दान गर्ने भएकाले यो
पर्वको नाम पञ्चदान रहेको वज्राचार्यले बताए । अघिल्लो दिन नुहाइधुकाइ गरेर सफा भएपछि विहार, बही वा घरमा बुद्धको प्रतिमा राखिन्छ । तस्बिर प्रदर्शन गरिन्छ । माग्न आउने वज्राचार्य र शाक्यलाई खाना खुवाइन्छ । क्षमताअनुसार दान दिइन्छ । ‘यसरी माग्न आउने शाक्य र वज्राचार्यलाई बुद्धका चेला
महामौद्गल्यानको प्रतिनिधि मानेर श्रद्धा गरिन्छ,’ वज्राचार्य भन्छन् । वज्राचार्यका अनुसार पञ्चदानमा बढीभन्दा बढी दान दिइन्छ ।
व्रजाचार्य र शाक्यलाई
मात्र दान दिने चलन छ । पञ्चदान दिने दिन वज्रयान सम्प्रदाय दिपंकर बुद्धको पूजा गर्छन् । बौद्ध समुदायमा महायान, हिनयान र बज्रयान गरी तीन सम्प्रदाय छन् । तीमध्ये महायान सम्प्रदायले मूर्ति पूजा गर्दैनन् । पञ्चदान विहार र बहीमा गरिन्छ । विहार बौद्ध दर्शन पढाइहुने ठाउँ हो । यो स्वतन्त्र विश्वविद्यालयजस्तै हो । ‘पहिला विहारमै पढाइ हुन्थ्यो,’ यज्ञमान भन्छन्, ‘अहिले यो चलन कमी हुँदै गएको छ ।धेरै ठाउँमा त हराई नै सकेको छ ।’
बही भनेको विहारबाट
सम्बन्धनपाएको संस्था हो । काठमाडौंमा१८ विहार छन् । अनगिन्तीबही छन् ।प्रकाशित : भाद्र
१२, २०७६ ०७:२२