कठपुतली विवाह !
राजनीतिमा कठपुतली शब्द खुबै
प्रयोग हुन्छ । अरू कसैको इसारामा चल्नु अर्थात् वास्तविक अर्कै तर
देखिने रूप एउटा छ भने त्यसलाई कठपुतली भन्ने गरिन्छ । नेपाली राजनीति सधैंजसो उच्चारण भइरहने कठपुतली शब्द
विवाहजस्तो विशुद्ध सामाजिक संस्कारमा प्रयोग नहुनुपर्ने हो ।
किनकि, विवाह एउटालाई देखाएर अर्कैसँग गरिन्न ।
पश्चिम सुर्खेतमा
एउटा अनौठो संस्कार जीवित छ । जहाँ बाल उमेरका केटी–केटीबीच बिहे हुने गर्छ । समलिंगी भने होइन । एक दिन तामझामका साथ विधिपूर्वक
बालिकालाई नै वर–वधू बनाएर बिहे गरिन्छ । बिहे सम्पन्न भएकै रात वर–वधूलाई
आ–आफ्नै घरमा पठाइन्छ ।
यसैलाई कठपुतली विवाह भन्ने गरिन्छ । बालिकालाई नै दुलहाको भेषमा सजाउने चलन छ । गुटु–४ भाप्रका रामलाल बयकको घरमा केहीअघि ठूलै चटारो थियो । घरआँगनमा मानिसहरूको बाक्लो जमघट । पञ्चेबाजा घन्किरहेको थियो । ११ वर्षीया छोरी दीक्षालाई दुलहा बनाएर जन्तीको लावालस्करसहित डोली लिएर बयक परिवार दुलही लिन नजिकको अर्को गाउँ जाँदै थियो । सोही ठाउँ डाबकी १३ वर्षीया किरण देवकोटा दीक्षाकी दुलही अर्थात् बयक परिवारकी बुहारी थिइन् । जन्तीलाई स्वागत गर्न र दुलही अन्माउन डाब टोलमा पनि उस्तै चटारो थियो । गाउँभरिका मान्छे दुलहा–दुलही हेर्न भेला भए । दुलही लिएर गएपछि रामलालको घरमा दीक्षा र किरणको औपचारिक बिहे भयो । गत माघमा गुटु बजारकै मिलनचोकमा पनि विवाहको भव्य उत्सव थियो । मिलनचोककी १० वर्षीया पार्वती बीसी दुलहा थिइन् । उनका घरपरिवारसहित छरछिमेकीहरू दुलही लिन सोही ठाउँकै मोतीसेरा टोल पुगेका थिए । मोतीसेराकी सम्झना बयकलाई दुलहीका रूपमा पार्वतीको घरमा अन्माइयो ।
यो बिहेमा कोसेलीका रूपमा माल्टाटा (मालुको
रूखमा फल्ने बोक्राभित्रको एक प्रकारको
फल) लिने गरिन्छ । ‘बिहेपछि राति नै दुलहीलाई ससम्मान फर्काउँछौं,’ रामलाल
भन्छन्, ‘अन्य बिहेजस्तो यसमा पनि सबै विधि पूरा गर्छौं ।’
यो चलन पुर्खौंदेखि चलिआएको उनी बताउँछन् ।
८४ वर्षीय लक्ष्मीप्रसाद
उपाध्यायका अनुसार हिउँद याममा भुवाको ठूलो जात्रा लाग्दो
रहेछ ।
आगोको मुढा ताप्ने क्रममा बिहे गर्ने उमेरका (पहिले–पहिले निकै कलिलो उमेरमा बिहे गर्ने चलन थियो) दुई
बालिकाको जलेर मृत्यु भएछ । घटनापछि छोरीको बिहे गर्ने सपना अधुरै भएछ ।
अनि, घटनाको एक वर्षपछि तिनै बालिकाको सम्झनामा उनका परिवार, इस्टमित्रले उनीहरूकै प्रतिरूप बनाएर विवाह गरेछन् । त्यसयताका हरेक वर्ष गुटु र आसपासका
गाउँमा बाल उमेरका केटी–केटीबीच
विवाह हुने गर्दोरहेछ ।
प्रत्येक साल दुलहा–दुलही पक्ष साटासाट
हुन्छन् । ‘यो साल दुलहा हुने गाउँमा अर्को साल
दुलही बनाउँछौं । दुई गाउँबीच यस्तो क्रम चलिरहन्छ,’ विष्णुप्रसाद
भन्छन्, ‘रजस्वला नभएकालाई वर–वधू बनाउने चलन छ ।’
प्रकाशित
: kantipur,
चैत्र २७, २०७३ ०९:१८
