डिक्राको देउडा

डिक्राको देउडा
‘पश्चिम नेपालमा मेमोरी कार्डको चलन आएर रेकर्डिङ स्टुडियो बन्द भएपछि डिक्रा बादीले गाउन छोडिन् । कसैले खोजेनन् पनि । शनिबार दिउँसो उनलाई सांस्कृतिक संस्थान (नाचघर) मा देउडा गुन्जाउँदै गरेको भेटियो’
फाल्गुन १२, २०७५सजना बराल
काठमाडौँ — ठाडी भाका र देउडा गीतकी चर्चित गायिका डिक्रादेवी बादी पछिल्लो दशक गुमनाम थिइन् । उनी कहाँ छिन्, के गर्छिन्, जिउँदी छिन् वा छैनन् भन्नेसम्मको खबर लोकले पाएन । कञ्चनपुरको बंकामा दुःखसुख हातमुख जोर्दै गरेकी डिक्रा हप्ता दिनअघि एकाएक काठमाडौं झुल्किइन् । शनिबार दिउँसो उनलाई सांस्कृतिक संस्थान (नाचघर) मा देउडा गुन्जाउँदै गरेको भेटियो ।
‘यस्तो दिन आउला भनेर सोचेकी थिइनँ,’ कार्यक्रममा भावुक हुँदै उनले भनिन्, ‘म त साँझबिहानको खाना टारेर बसेकी थिएँ । पश्चिममा मेमोरी कार्डको चलन आएर रेकर्डिङ स्टुडियो बन्द भएपछि मैले गाउन छोडेँ । कसैले खोजेनन् पनि ।’ आफूलाई गाउने रहर भए पनि गरिबी र अन्य परिस्थितिका कारण स्वर लुकाउनुपरेको उनको भनाइ थियो । आफ्ना लयहरू अरूले गाइदिएको देख्दा उनलाई मन दुख्थ्यो तर गर्न सक्ने केही थिएन । ‘भइगयो भनेर चुपै लाग्छु,’ उनले भनिन्, ‘मान्छेलाई आफैं प्रसिद्ध होऊँ, आफैं माथि जाऊँ भन्ने लोभ हुन्छ । अरूका लागि किन सोच्थे !’
कन्सेप्ट नेपालले गरेको ‘लोकगायिका डिक्रा बादी एकल डेउडा गायन’ कार्यक्रममा ५० वर्ष पुगेकी डिक्राले आफ्ना चर्चित ठाडी भाका र दोहोरी सुनाइन् । उनलाई पति कित्थ्या बादी र गायिका झुमा लिम्बूले सघाए भने परम्परा ब्यान्डले वाद्यवादनमा साथ दियो । ‘उहाँहरूजस्ता गायिका पछाडि परेकाले नेपाली संगीतले आफ्नो धार बनाउन सकेको छैन,’ गायिका लिम्बूले भनिन्, ‘हाम्रो धार छिमेकीले बनाइदिनुपरेको छ ।’ समारोहमा सुदूरपूर्व र सुदूरपश्चिम एकजुट भएको भन्दै कवि हमेन्त विवशले उक्त क्षणको प्रशंसा गरेका थिए । विवशले नै डिक्रालाई काठमाडौं ल्याउन हत्ते हालेका हुन् ।
प्रायः विरह पोखिने गरेको ठाडी भाकामा महिला स्वर कमै सुनिन्छ । डिक्राअघि र पछि पनि एकाध महिलाले मात्रै ठाडी विधा रोज्ने गरेका छन् । स्वर धेरै तन्काउनुपर्ने र लय शब्दमा चुर्लम्मै डुब्न सक्नुपर्ने भएकाले यसलाई अप्ठ्यारो विधा मानिन्छ । ‘गाउन छोडेको धेरै झइगयो, अलि डर लागेको छ,’ कार्यक्रमअघि डित्राले भनेकी थिइन्, ‘पेटमा समस्या पनि छ । धेरै तान्न सक्दिनँ ।’ उनको ठाडी भाका सुनेपछि कार्यक्रममा उपस्थित दर्शक भने विहवल भए भने कित्थ्या र झुमासँगको दोहोरीमा ‘वान्स मोर’ माग भयो । धेरैपछि नेपालको ‘र म्युजिक’ सुन्न पाएको भन्दै केही दर्शकले हलभित्रै चिच्याएर प्रतिक्रिया दिए ।
जिजुहजुरबादेखि नै आफूहरूकहाँ गायनको माहोल भएको डिक्राले सुनाइन् । सुनेर आफ्नै अग्रज र गाउँपाखाबाट गायनको कखरा सिकिन् । विसं २०५२ मा ‘बसिबियाँलो’ नामक पहिलो एल्बम निकालेपछि सुदूरपश्चिममा उनको माग चुलियो । ‘उनले एउटा मात्रै गीत गाइदिए पनि एल्बम बिक्थ्यो भनेर धेरैले उनलाई गवाए,’ कवि विवश भन्छन्, ‘अहिलेसम्म हजार/पन्ध्र सय डेउडा गाइसक्नुभएको छ । दलित र गरिब भएकाले उचित पारिश्रमिक पाउनुभएन । उहाँका गीत अरूले लगे । उहाँलाई थिचोमिचोमा राखियो ।’
डिक्रालाई आफ्नै प्रसिद्धिले पनि अप्ठ्यारोमा पारेको रहेछ । उनले आफ्ना पतिलाई काममा पठाउन सकिनन् । ‘यस्तो चलेकी गायिकाका लोग्नेले त्यस्तो काम गर्‍यो भनेर खिसी गर्ने भए,’ उनले भने, ‘त्यही सरमले गढुवालतिर काम गर्न गयौं । त्यहाँ पनि मलाई चिने । तिमीजस्तीको त काठमाडौंमा घर होला नि भनेर खिस्याए ।’ क्यासेट चक्काको चलन जानुअघि उनी रेकर्डिङ र स्टेज कार्यक्रममा व्यस्त हुन्थिन् । बम्बई, बैंग्लोर र गोवामा समेत कन्सर्ट गरेकी रहिछन् । ‘आधा उमेर त खाइसकेँ,’ उनले भनिन्, ‘स्वास्थ र स्वर रहुन्जेल गाउने धोको भने छ ।’
डिक्राको नाजुक हालतबारे थाहा पाएपछि नाचघरको कार्यक्रमा उपस्थित विभिन्न स्रष्टा र संगीकर्मी उनलाई आर्थिक सहयोग गर्न एकजुट भएका थिए । गीतकार बुलु मुकारुङ, कवि श्यामल, लीलाराम गिरी लगायतले जनही पाँच हजार प्रदान गर्ने बताए । गीतकार हर्क साउदले डिक्राको सम्पूर्ण उपचार खर्च बेहोर्ने वाचा गरे भने शोभा थापाले उनको नयाँ म्युजिक भिडियोका लागि लगानी गर्ने बताइन् । ‘डिक्रा दिदीको स्वरलाई डिजिटलमा परिवर्तन गर्नुपर्छ अब,’ श्यामलले भने, ‘म उहाँको स्वरको पारखी हुँ । डिक्राजस्ता थुप्रै स्रष्टा एक्सपोजर नपाएर हराइरहेका छन् ।’
प्रकाशित : कान्तिपुर, फाल्गुन १२, २०७५ ०७:५९