चैत्र ६, २०७५माधव अर्याल
पाल्पा — दुई दशक अघिसम्म फागुपूर्णिमा (होली) को ४ दिन अघिदेखि गाउँमा ट्याम्को, ढोलक, डम्फु, मजुरा बज्थे । गाउँघर गुन्जायमान बन्थे । अहिले यस्ता धुन सुनिन छाडे । पाल्पाका सोमादी, भैरवस्थान, बराङदी लगायतका गाउँमा संस्कृति जोगाउनका लागि मात्र यस्ता बाजा बजाएर घरघरमा फागु खेलेको देखिन्छ ।
अरू ठाउँमा चलन हराएको छ । नयाँ पुस्ताले यस्तो संस्कृति देख्न पाएका छैनन् । पहिले तानसेनको शीतलपाटी, टक्सारमा चीर गाडेपछि फागु खेलिन्थ्यो । पूर्णिमाका दिन युवा सेतो पहिरनमा रंग खेल्दै हिँड्थे ।
‘पुरानो संस्कृति हरायो,’ संस्कृतिविज्ञ मदन श्रेष्ठले भने, ‘नयाँ पुस्ताले जोगाउन सकेन ।’ उनका अनुसार पहिला फागु रमाइलो हुन्थ्यो । पाल्पाली फागुको छुट्टै महत्त्व थियो । अहिले त्यस्तो छैन । गाउँघर शून्य छन् । २ वर्षअघिदेखि बराङदीमा ‘पाल्पाली फागु’ जगेर्ना गर्न लागि परिएको स्थानीय दयाराज न्यौपानेले बताए । उनका अनुसार ७३ वर्षीय पाकाले युवालाई फागु गाउन र बजाउने काम सिकाएका हुन् । भैरवस्थानकी लक्ष्मी खनालका अनुसार गाउँघरमा ट्याम्को र ढोलक बजाएर फागु खेल्ने चलन थियो । पछिल्ला वर्ष गाउँघरबाट चलन हराउन थालेपछि भैरवस्थान मन्दिर व्यवस्थापन समितिले पुरस्कारको प्रचलन ल्याएको छ ।
भैरवस्थान, बराङदी र सोमादीको सर्देवामा अहिले पनि देख्न पाइने उनले बताइन् । परम्परा जोगाउन युवाले पुरानो संस्कृति धानेको सोमादीका ऋषिराम नेपालले बताए । ‘गाउँमा परम्परागत रूपमा फागु बजाएर र नाचेर खेल्ने युवा छैनन्,’ उनले भने, ‘अनि ट्याम्को र ढोलक कहाँबाट बजोस् ?’ उनका अनुसार युवाजति विदेश पलायन र पुरानो पुस्ताले पहिलेकै जस्तो जाँगर नचलाएपछि संस्कृति हराउँदै गएको हो ।
जिल्लाको पूर्व भेकको प्रायः सबै गाउँ केही वर्षअघिसम्म पनि चार दिन अघिदेखि नै ट्याम्को र ढोलक बजाएर फागुका गीत बजाउने र गाउने गर्थे । अहिले त्यस्तो नदेखिएको पूर्वखोला–१, सिलुवाका भोगबहादुर थापाले बताए । पछिल्लो समय पहाडमा पनि फागु पूर्णिमाको दिनमा एक दिन मात्र अविर छ्यापा–छ्याप गर्दै फागु मनाउने गर्छन् । बाजा बजाएर, आफैं गीत गाएर फागु मनाउन छाडेकाले संस्कृति जोगाउन लागेको भैरवस्थानका गंगा थापाले बताए । ‘पहिला जस्तो केही छैन,’ उनले भने, ‘अहिले हामी पुरानो चलनलाई जोगाउन लागेका हौं ।’
उनले पहिलेको परम्परा जोगाउन पर्ने अवस्था आएको बताए । बराङदीमा पनि पुरानो संस्कृति जोगाउन खैजडी, डम्फु, ट्याम्को र ढोलक बजाएर दुई वर्ष अघिदेखि फागु खेल्न थालेको युवा विनोद न्यौपानेले बताए ।
प्रकाशित : कान्तिपुर, चैत्र ६, २०७५ ०९:२५
